مینو قره بگلو - دکتری معماری، استاد دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران
حمیدرضا آشتیانی - کارشناسی ارشد معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

بیان مساله: در دهه های اخیر با گسست معماری ایرانی از ویژگی های بستر فرهنگی، محیطی و تاریخی خود و هم نوایی با رویه جاری در دنیای معاصر، موجب تقلیل انسان به مراتب مادی وجود او شده است. این امر زمینه تنزل معماری به ساخت مایه و سرپناه را فراهم آورده است و به تبع آن، طرح واره های ذهنی ساکنان نیز از محیط های مسکونی دچار تغییرات شده است.سوال تحقیق: این نوشتار در پی پاسخگویی به این سوال است که کدام طرح واره های ذهنی در شکل گیری الگوی مسکن سنتی شهر مراغه تاثیرگذار بوده اند؟ و کدام یک از طرح واره ها بیشترین تاثیرگذاری را در شکل گیری این الگو داشته اند؟اهداف تحقیق: ارتباط بین طرح واره ها و نمود بیرونی آن (الگوی مسکن) به واسطه فرایندهای شناختی قابل بررسی است که ریشه در مولفه های فرهنگی دارد. هدف این مقاله شناسایی طرح واره های رفتاری ساکنان خانه های سنتی مراغه مبتنی بر فرایندهای شناختی و نقش این طرح واره ها در شکل گیری الگوهای مکانی مسکن سنتی شهر مراغه است. انواع طرح واره های رفتاری به واسطه فرایندهای شناختی (ادراک، شناخت، ارزیابی، احساس، رفتار) قابل شناسایی است.روش تحقیق: در گام دوم پژوهش طرح واره های مذکور با مطالعات میدانی در قالب پرسشنامه و مصاحبه با ساکنان خانه های سنتی از طریق آزمون آماری کلموگروف اسمیرنوف و t ارزیابی گردید و ارتباط آن ها با الگوهای مکانی مسکن سنتی شهر مراغه مورد بررسی قرار گرفت و سپس یافته ها با استفاده از استدلال منطقی در ارتباط با چهارچوب نظری مطرح در پژوهش مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و مشخص شد که کدام طرح واره تاثیر بیشتری در شکل گیری مسکن سنتی مراغه داشته است.مهم ترین یافته ها و نتیجه گیری تحقیق: نتایج تحقیق حاکی از این است که طرح واره های بافت، احساس، نقش، حقیقت و مفهوم، استراتژی و روش، خود و شخص، به ترتیب در شکل گیری الگوی مسکن تاثیرگذار بوده اند. طرح واره بافت شامل زیرمولفه های محرمیت، طبیعت، مهمان نوازی و فضای شخصی با بیشترین میانگین (۳/۳۲)، اولویت اول و طرح واره خود و شخص شامل زیرمولفه های هویت و استقلال با کم ترین میانگین (۲/۶۵) پایین ترین اولویت را در شکل گیری مسکن سنتی مراغه دارند. دستاورد نهایی تحقیق، نشان می دهد که میان طرح واره ها در تمام الگوهای مسکن سنتی مراغه تداوم قابل تاملی وجود دارد. درحالی که در جامعه معاصر، طرح واره ها تغییرات جهشی دارند و متناظر با این تغییرات، در الگوهای مکانی نیز شاهد دگرگونی هستیم.

طرح واره های ذهنی, الگو, مکان, مسکن, شهر مراغه