راضیه لبیب زاده - استادیار، دانشکده عمران، معماری و هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران،

تحقیقات نشان می دهد ساختار باغ ایرانی، فراتر از شرایط اقلیمی، جلوه گر ایده های معنوی و متاثر از شرایط زمان و مکان است. باغ سازی دوران اسلامی نیز با همین دیدگاه و براساس تعاریف قرآن از بهشت شکل گرفته است، از طرفی براساس قاعده نهی اسلام از انجام امور بیهوده، به نظر می رسد که هر پدیده ای (از جمله باغ) در دوران اسلامی باید برای تامین نیازهای مادی و معنوی انسان ها ایجاد شود. بنابراین هدف این مقاله بررسی ساختارهای طراحانه باغ ایرانی-اسلامی با توجه نیازهای مخاطبان از منظر اسلام است. برای دستیابی به این هدف، با بهره گیری از روش پدیدارشناسی زبان فضایی (سیماشناسی، موضع شناسی و گونه شناسی) باغ دولت آباد یزد (به عنوان نمونه ای از باغ های دوران اسلامی) مورد مطالعه قرار گرفته است و نیازهای انسان از منظر اسلام، مبتنی بر حدیث امام علی (ع) از مراتب چهارگانه نفس استوار شده است. براساس یافته های پژوهش به نظر می رسد که کالبد و محتوای باغ اسلامی لازم و ملزوم یکدیگر بوده و در چهار سطح نیازهای متناظر با نفس انسان را پاسخگو هستند، به صورتی که برآوردن نیازهای مادی و حسی مخاطبان در فضای باغ به صورت نسبی، ولی بستری برای اغنای نیازهای عقلانی و روحانیست، زیرا سیر تکامل انسان امری درونی و آگاهانه است.

اسلام، مراتب نفس، نیازهای انسان، زبان فضا، باغ دولت آباد.