محمد لطیفی - پژوهشگر فرادکتری گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران؛ عضو هیئت علمی گروه معماری و طراحی شهری، واحد نائین، دانشگاه آزاد اسلامی، نائین، ایران
محمدجواد مهدوی نژاد - استاد گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

توحید، بنیادی ترین اصل اعتقادی دین اسلام، بیانگر اعتقاد انسان به وحدت هستی است. از نگاه هنرمند قدسی، آنچه دارای هستی است باید به نحوی مبدا سرمدی خود را جلوه گر سازد. معماری نیز از این قاعده مستثنا نبوده و یکی از ابعاد کیفیت فضایی در آن، شاخص وحدت و کثرت است. وحدت زمانی که به زبان معماری درمی آید در مفاهیمی چون مرکزیت، کانون گرایی، قرینه سازی، محوربندی، تناسب و هماهنگی متجلی می شود که نمود بارز آن در ساختار فضایی خانه های ایرانی مشهود است. مفاهیمی که با نگاهی جامع نگر در قالب ریاضیات فضا می توان با کشف آن در فضای قدسی و تسری آن به فضای معماری معاصر، سنت گذشته را در زمان حال به فعلیت درآورد و میراثی ارزشمند برای آینده خلق کرد. رویکرد پژوهش پیش رو کمی است و با راهبرد ترکیبی توصیفی تحلیلی در نمونه های موردی و استدلال منطقی، با استفاده از تکنیک نحو فضا، به تحلیل نظام فضایی (تعریف فضا، ترکیب و تمایز) و نسبت میان توده و فضا در مسکن بومی قاجار اصفهان می پردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد معماری ایرانی اسلامی، به عنوان جلوه گاه تحقق امر قدسی در سازمان فضایی، از طریق توازن در نسبت های عددی و ارتباطات فضا، اصل وحدت و کثرت را در سازمان فضایی متجلی نموده است و از این میان، فضای تهی حیاط نقش بسیار مهمی در هم پیوندی دیگر فضاها ایفا می نماید و در ارزش های انتخاب و کنترل با دیگر فضاها تفاوت معناداری دارد.

وحدت و کثرت, سازمان فضایی, نحو فضا, نظام توده و فضا