محمدرضا رجبی - استادیار، دانشکده الهیات، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

بیشک یکی از جنبههای مهم توسعه پایدار در جامعه استفاده از مفهوم سرمایه، آن هم در وجه اجتماعی آن، است. هرچند واژه سرمایه اساسا در قلمرو اقتصادی به کار میرود، از حدود دو دهه گذشته در قلمرو اجتماعی نیز به طور فزاینده مورد پذیرش قرار گرفته است و اکنون یکی از مولفه های مهم توسعهیافتگی شناخته میشود. از سوی دیگر، کشف و بهرهبرداری و اشاعه فرهنگ عامه با هدف تقویت شناسههای هویت جمعی و تاریخی به مثابه سرمایه اجتماعی و دستیابی به توسعه پایدار در قلمرو اجتماعی کشور یکی از رسالتها و وظایف اصحاب فرهنگ در جامعه است. در این میان، طنز به مثابه یکی از مصادیق پراهمیت در فرهنگ عامه، به دلیل تکیه بر ضمیر ناخودآگاه فرهنگی مردم و بازتولید ارزشهای اخلاقی متناسب با سنتهای دینی و ملی کشور، از جایگاهی ویژه برخوردار است. در این جستار تلاش شد به نحو توصیفی تحلیلی و با روش کتابخانهای و اسنادی از طریق تعریف و تبیین جایگاه سرمایه اجتماعی به تعاریف مرسوم حوزه مطایبه و اقسام آن و نیز طنز عرفانی، به منزله نوعی فاخر از طنز، اهتمام شود. با تکیه بر ویژگیهای این طنز، تلاش شد چشماندازی از کارکردهای اجتماعی آن به مثابه پارهای از میراث معنوی عارفان ارائه و بر اهمیت و ابعاد نظری و ارتباط نظام مند آن با سرمایه اجتماعی تاکید شود. طنز عرفانی، به مثابه سرمایه اجتماعی، میراثی است که در طول تاریخ در برخورد با ناهنجاریهای فردی و اجتماعی در مقام اصلاح و تعالی و توسعه فرهنگی و ارتقای ارزشهای مدنی و دینی جوامع برآمده است. هدف نهایی این نوشتار باز نگاه داشتن باب تامل سنجشگرانه ارتباط این دو مفهوم (طنز و سرمایه اجتماعی)، به منظور اصلاح و توسعه فرهنگی و ارتقای ارزشهای مدنی و دینی جامعه، بود.

سرمایه اجتماعی, طنز, طنز عرفانی, مطایبه