ندا نجفی - دانش آموخته کارشناس ارشد معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.
مهران علی الحسابی - دانشیارگروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.

در حال حاضر بستر طبیعی، جغرافیایی و کالبدی روستا­­ها که بخش مهمی از مفاهیم کالبدی روستاها را شکل می­­ دهند در طراحی ­های جدید، چندان مورد توجه قرار نمی ­گیرند؛ این مسئله سبب شده است علیرغم تفاوت­ های زمین ه­ای، بافت ­های جدید روستایی در اکثر مناطق کشور مشابه یکدیگر شوند و ساختار منسجم بسیاری از روستاها در توسعه بافت روستا، درمعرض زوال و نابودی قرار گیرند؛ روستاهای شمال ایران نیز از این وضعیت مصون نمانده و از شخصیت کالبدی آنها، خصوصیات بارزی باقی نمانده و بافت جدید، به صورتی ناهمگون و بدون شناخت و توجه به مفاهیم موجود در معماری منطقه، طراحی شده که با روندی فرسایشی، نابودی اصالت محیط کالبدی را در پی داشته است. هدف این پژوهش، استخراج مفاهیم و معیارهایی است که کالبد روستا را متمایز کرده و شباهتش را با جامعه همسان آشکار نماید. در این مسیر، درک و فهم ارزش­های زمینه­­ای بسیار کارگشا و مفید بوده و برای نزدیک شدن به الگوی جدید، بسیار مهم تلقی می­­ شوند،  بنابراین در بخش اول مفاهیم اصلی پژوهش شامل زمینه، روستا و معماری روستایی بررسی شده و در نهایت ویژگی­ های معماری روستایی زمینه ­­گرا و معیارهای قابل بررسی از دیدگاه رویکرد زمینه­ گرایی، ارائه شده است؛ در بخش دوم با انتخاب ۳ نمونه از میان خانه­های روستای بلیران (واقع در استان مازندران-شهرستان آمل)، به سنجش و ارزیابی این مفاهیم و معیارها در خانه­های روستا پرداخته شده است.  نتایج این پژوهش نشان می­دهد که ویژگی­ های معماری روستایی زمینه گرا، قابلیت تطبیق با کالبد روستا را دارا می­باشد و می­ تواند بهترین و مناسب­ترین الگو برای دستیابی به معماری در این منطقه باشد؛ بنابراین با بهره­ گیری از این ویژگی ­ها و معیارهای بررسی شده، امکان دستیابی به گونه ­ای از معماری وجود دارد که در امتداد معماری گذشته واقع شده و با کمک امکانات امروزی و پتانسیل ­های محیط، جریان منطقی و صحیحی در توسعه کالبدی بافت ایجاد می­­ نماید.

زمینه, روستا, معماری روستایی, مفاهیم و معیارهای زمینه گرایی کالبدی