بررسی اژدهاگونگی اسفندیار با رویکردی تطبیقی

در این نوشتار به شیوه نقد اسطوره­ شناختی و با رویکرد تطبیقی میان حماسه ایرانی و هندی، شخصیت اسفندیار در شاهنامه با شخصیت ورترا در حماسه هندی سنجیده شده و انگاره­ ای دیگر درباره ژرف ­ساخت نبرد او با رستم، پیشنهاد شده و برای نخستین ­بار نشان داده شده است که اسفندیار در نبرد با رستم، بسیاری از ویژگی ­های اژدهای ورترا را بازتاب می ­دهد و از این دید با اژدها بسیار همانند است. بر پایه این بررسی، داستان نبرد اسفندیار با رستم، گونه ­ای نو و دیگرگون شده از داستان نبرد ورترا، اژدهای خشکسالی، با ایندرا در اسطوره هندی است. پیوند اسفندیار با بنیان­ های دینی برآمده از دستکاری ­های هنرورزانه داستان ­پردازان یا دین ­پرستان در دوره ­های سپسین است که زمینه دور شدن شخصیت اسفندیار را از تبار اژدهایی خود و نزدیک شدن به چهره­ای دینی و پهلوانی فراهم می ­کند. اسفندیار در رویین ­تنی، کشته شدن با تیر، زخم­ پذیری از یک نقطه ویژه و برخی دیگر از ویژگی ­ها، یکسره به اژدهای خشکسالی اسطوره هندی می ­ماند. آنچه انگیزه پای فشاری اسفندیار را بر بستن دستان تهمتن پدید می ­آورد، برآمده از آرمانی اهریمنی است که بخشی بنیادین از ساختار داستان نبرد ورترا را با ایندرا بازتاب می ­دهد.

Keywords:

Comparative literature , Shahnameh , Rigveda , Rostam , Esfandīār , Indira , Vritra