نرگس تاجیک
زهرا قهرمانی
زهرا علمدار
نفیسه شعبانی
محمدحسین آیتی

در طول تاریخ زندگی انسان ها همواره همه گیری ها یکی از تهدیدهای جدی حیات بشر بوده که نحوه کنترل و پیشگیری از آن اهمیت ویژه ای دارد. یکی از پزشکان برجسته طب ایرانی در دوران صفویه، بهاء الدوله رازی است که علاوه بر جایگاه علمی، از جایگاه سیاسی برخوردار بوده است. او مجموعه کاملی از تعریف شرایطی که باعث همه گیری می شود، علائم بیماری ناشی از آن و راهکارهای پیشگیری و کنترل آن را در کتاب خلاصه التجارب خود آورده است. این مقاله در نظر دارد مطالب بهاء الدوله رازی را ارائه دهد که دربردارنده تجارب شخصی او و دیگر پزشکان دوره اسلامی تا پیش از دوران صفویه در رابطه با بیماری های همه گیر است. این مطالعه با استفاده از روش کتابخانه ای و اسنادی، موضوع بیماری های همه گیر را بر طبق کتاب بهاءالدوله رازی بررسی کرده، سپس به تحلیل و تجزیه هر بخش و استنتاج یافته ها و تطبیق آن با طب امروزی می پردازد. مطالب کتاب خلاصه التجارب بهاءالدوله رازی در مورد همه گیری ها را می توان به ۳ بخش تقسیم کرد. مطالب مربوط به بخش ۱ و ۲ جمع آوری مطالب پیشینیان توسط او بوده است. درحالی که ما در بخش سوم شاهد ایده های بهاءالدوله در بخش پیشگیری از قبیل اشاره به نوع پوشش خاص در منزل، توصیه به استفاده از پشه بند (مکان ویژه در زمان همه گیری) و استفاده از گیاهان خاص هستیم که به نظر می رسد این روش ها از راهکارهای منحصربه فرد بهاء الدوله رازی در زمان همه گیری ها بوده است. با توجه به اینکه کتاب خلاصه التجارب رازی از جمله کتب متاخر طب ایرانی است و بهاءالدوله رازی علاوه بر جمع آوری نظر حکمای قبل از خود به ذکر تجربیات خود نیز پرداخته، تحقیق و بررسی بر روی این کتاب بسیار حائز اهمیت بوده به طوری که توصیه ها و راهکارهای پیشگیری او می تواند مبنای مطالعات پایه و بالینی قرار گیرد.

کووید- ۱۹, همه گیری ها, تاریخ پزشکی, طب ایرانی