سعید کریمیان راوندی - دانشجوی دکتری گروه تاریخ ،واحد یادگار امام خمینی (ره)شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
مهدی انصاری - استادیار گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسول)
محبوبه شرفی - استادیار گروه تاریخ، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

خوارج مهمترین مخالفان سیاسی- نظامی امویان بودند ولی علیرغم توانمندی بالای نظامی و ایدئولوژی مناسب در حکومتداری نتوانستند در سرزمین های شرقی خلافت جایگاه خود را بیابند فلذا با توجه به شرایط خفقان آور سیاسی در نواحی نزدیک خلافت، به سرزمین های دورتر مهاجرت کردند و علیرغم نداشتن خاستگاه بربری موفق شدند در میان بخش های قابل توجهی از بربرهای شمال آفریقا مقبولیت یابند و عقایدشان را نشر دهند.نتایج حاصل از این پژوهش که به شیوه توصیفی برای پاسخ به این سوال که شیوه های نفوذ عقاید خوارج از لحاظ سیاسی-فرهنگی در شمال آفریقا و توسعه اندیشه خارجیگری در این ناحیه چه بوده، نشان می دهد خوارج با استفاده از شعار عدالت و برابری که اصل اساسی و وجه تمایزشان با سایر گروه های سیاسی آن دوران بود و همچنین استفاده از ابزارهایی فرهنگی همچون زبان عربی، تشکیلاتی به نام «العزابه» و نظریه پردازی های عاملان و داعیان فرهنگی شان و همچنین روش های سیاسی همچون دعوتگری و تشکیل کانون های دعوت فعال در شهرهای اصلی و استفاده از شبکه های مخفی به ترویج اندیشه هایشان و در نتیجه نفوذ و جذب هوادار در مناطق شمال آفریقا بپردازند. ضمن اینکه بهره گیری از عدم رضایت ساکنین اولیه این نواحی به دلیل ظلم و ستمی که از سوی والیان اموی بر آنان روا داشته شده بود، در تسهیل موفقیت خوارج در نفوذشان به مناطق شمال آفریقا موثر بود.

: خوارج, شمال آفریقا, بربرها, سیاسی, فرهنگی