مهدی بروغنی - مرکز پژوهشی علوم جغرافیا و مطالعات اجتماعی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
الهام فهیمی نژاد - گروه آب و هواشناسی و ژئوموفولوژی، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
ایمان پژوهان - گروه مهندسی طبیعت، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران

سابقه و هدف: پدیده تغییر اقلیم می تواند بر سیستم های مختلف اثرهای متفاوتی داشته باشد که به ­دلیل نقش حیاتی آب در زندگی انسان، بررسی تاثیرهای منفی آن بر وقوع، شدت و تداوم خشک سالی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این تحقیق اثرهای تغییر اقلیم بر خشک سالی های سواحل جنوبی خزر در دوره های آتی مورد ارزیابی قرار می گیرد.مواد و روش ها: منطقه موردمطالعه سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان را در برمی گیرد و به طورکلی از نظر مساحت ۴ درصد و از نظر جمعیت ۱۲ درصد از نظر کل ایران را شامل می شود. در این مطالعه، تاثیرات تغییرات آب وهوا بر خشک سالی در سواحل جنوبی دریای خزر در دوره های آینده ارزیابی خواهد شد. برای این منظور، داده های بارشی از مدل گردش عمومی HadCM۳-A۲ برای دوره های آینده (۲۰۹۹-۲۰۷۰، ۲۰۶۹-۲۰۴۰، ۲۰۳۹- ۲۰۱۰) از نظر آماری و با در نظر گرفتن عدم قطعیت نوسانات آب و هوایی در سری ۲۰، مقیاس بندی شده اند. در ابتدا بارش روزانه تولید شد، سپس سنجه بارش استاندارد برای دوره پایه و دوره های آینده محاسبه شد. سرانجام، متغیرهای ریز مقیاس شده منطقه با متغیرهای مشاهده شده مقایسه شده و پس از اطمینان از توانایی مدل HadCM۳ در کاهش دما و متغیرهای بارش منطقه، سری زمانی روزانه بارش و دما و متغیرهای مقیاس بزرگ از مدل HadCM۳ در دوره های (۲۰۱۰-۲۰۳۹، ۲۰۴۰-۲۰۶۹ و ۲۰۷۰-۲۰۹۹) از مدل SDSM استخراج می شود.نتایج و بحث: نتایج به دست آمده از خروجی سنجه در دوره نظارت و دوره های آینده با مقیاس های زمانی مختلف نشان می دهد که شدت خشک سالی در دهه های آینده نسبت به دوره نظارت افزایش خواهد یافت. این افزایش برای شرق دریای خزر شدیدتر است، به طوریکه شدت خشک سالی دهه ۲۰۸۰ سه برابر دوره مشاهده خواهد بود. نتایج نشان داد که تغییرات آب و هوایی منجر به افزایش فراوانی و شدت خشک سالی در منطقه مورد مطالعه می شود. علی­رغم وجود تنوع در مقدار  SPI برای مدت کمتر از ۹ ماه در حال اجرا،  برای دوره های طولانی تر از ۱ تا ۲ سال در مقایسه با دوره تاریخی حدود ۲۳.۵ و ۲۵ درصد افزایش یافته است. ناسازگاری خشک سالی شبیه سازی شده در آینده با دوره مشاهده در ایستگاه گرگان با چهار ایستگاه باقی مانده از مناطق جنوبی دریای خزر باید مورد توجه قرار گیرد. این وضعیت ممکن است به ­دلیل اختلاف در منابع بارش در سواحل شرقی و غربی دریای خزر و واکنش متفاوت دو منطقه در برابر گرم شدن کره زمین باشد. مطالعات مختلف Alijani (۱۹۹۱) نشان داد که سواحل غربی دریای خزر بیشتر از سواحل شرقی آن تحت تاثیر جریان های شمالی سیستم پرفشار سیبری قرار دارند و در صورت ایجاد فشار زیاد بر دریای خزر، بارندگی در غرب دریای خزر بالاتر از منطقه شرقی آن خواهد بود. با توجه به این واقعیت که پدیده گرم شدن کره زمین به طورکلی منجر به تضعیف سیستم پر فشار سیبری شده است، بنابراین میزان کاهش بارش در منطقه ­های مرکزی و غربی دریای خزر به ­نسبت بیشتر از منطقه­ های شرقی آن مانند ایستگاه گرگان خواهد بود.نتیجه گیری: وقوع خشک سالی های پی درپی و افزایش شدت خشک سالی های دهه های آینده منطقه ­های ساحلی جنوب خزر منابع آبی را کاهش داده و اقتصاد مبتنی بر کشاورزی منطقه را با بحران شدیدتری مواجه می نماید، در این صورت مدیریت منابع آبی و تدوین سند راهبردی آبیاری و الگوی کشت منطقه ای سازگار با روندهای اقتصادی – اجتماعی و اقلیمی ضروری به ­نظر می رسد.

تغییر اقلیم, شاخص بارش استاندارد, ریزمقیاس نمایی آماری, سواحل دریای خزر