جواد مرتضوی - گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران
شیدا خوانساری - گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

در این پژوهش به تحلیل کالبد معماری کاروانسرای سعد السلطنه قزوین، به عنوان بزرگ ترین کاروانسرای درون شهری ایران و نمادی از هویت شهر قزوین، جهت شناخت درست و آگاهی بخشی پرداخته شده است. روش پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی انجام پذیرفته است که مطالعات توصیفی از طریق مطالعات کتابخانه ای، با مطالعه اسناد مرتبط با کاروانسرای سعدالسلطنه و همچنین برداشت های میدانی از کاروانسرا در طی چندین بازدید، گرد آوری گردیده است. سپس با استفاده از این مطالعات، دلیل شکل گیری کاروانسرای سعدالسلطنه، معرفی و تحلیل معماری فضاهای کاروانسرا، گونه شناسی عناصر کالبدی کاروانسرا، سبک شناسی و همچنین ویژگی های بارز کاروانسرا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که این کاروانسرا در دوره قاجاریه، بنابر نیاز شهر قزوین و همچنین به جهت قرارگیری در راه تجاری ابریشم، با استفاده از مصالح بومی شکل گرفته و طراحی کاروانسرا کاملا بر اساس شرایط اقلیمی و در نظر گرفتن فرهنگ بومی شکل گرفته است. تقسیم بندی فضاها و نحوه دسترسی فضاها به یکدیگر کاملا براساس نوع استفاده از فضا و اهمیت آن تعبیه شده است. مقیاس انسانی در تمامی ابعاد معماری از طراحی فضاها و نماها تا ابعاد کالبدی و فضایی دیگر بنا کاملا مشهود است. بنابر مطالعات صورت گرفته در این پژوهش، شکل هندسی، تناسب، ارتباط فضاها با یکدیگر، بازی با نور به شکل شگفت انگیز در این بنا، همچنین سادگی در ارتباطات فضاها با یکدیگر، شکل منظم هندسی اجزای آن، هماهنگ با محیط در آن زمان، طراحی منسجم، مناسب برای کارکرد کاروانسرا، استفاده از معماری بومی - اقلیمی و نمایاندن آن در ساخت مجموعه باعث شهرت کاروانسرا به عنوان بزرگترین کاروانسرای درون شهری در ایران شده است.

قزوین، کاروانسرای سعدالسلطنه، معماری، کالبد