محمد زهدی گهرپور - دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
یاشار ذکی - استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران
روزبه زرین کوب - استادیار تاریخ ایران، دانشگاه تهران
بهادر زارعی - استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران

بی شک، واژه های تخصصی هر علم زبان گویای آن علم است و زبان علمی، همبسته جدایی ناپذیر هر علم محسوب می شود. پژوهش در هر علمی مستلزم به دست دادن مجموعه ای منسجم از واژگان خاص آن رشته، برابرنهاده های آن ها و ارائه تعریفی دقیق از آن هاست. جغرافیای سیاسی واژه های متعددی مانند مکان، فضا، مقیاس و سرزمین و نظایر آن دارد که جزء مفاهیم مورد مجادله هستند. مفهوم Territory یکی از مهم ترین و بحث­برانگیزترین مفاهیم رشته است. انتخاب معادل مناسب برای این واژه به یکدستی آن در نوشته های تخصصی این رشته و رفع سردرگمی و برداشت­های ناهمگرا میان خوانندگان و مخاطبان کمک بسیار می کند. پژوهش حاضر که از نوع بنیادی نظری است و به صورت توصیفی تحلیلی با استفاده از منابع دست اول فارسی و لاتین انجام گرفته است، در پی پاسخ به چیستی و ماهیت مفهوم تریتوری و نیز معادل­گزینی مناسب در ادبیات جغرافیای سیاسی به زبان فارسی است. مطابق یافته­های تحقیق در معادل­گزینی واژه تریتوری فراتر از برداشت جغرافیدانان طبیعی و جغرافیدانان انسانی به کار می­رود؛ جغرافیدانان طبیعی آن را به معنای چارچوبی برای فرایندهای طبیعی می دانند و جغرافیدانان انسانی واژه مزبور را عرصه­ای ایستا برای رویدادهای انسانی به کار می­برند. از منظر جغرافیای سیاسی، قلمرو تنها چارچوب فیزیکی و فضایی برای اقدامات انسان نیست؛ بلکه بازتاب روشنی از «روابط قدرت بین کنشگران سیاسی» است، به طوری که در آن ابعادی متعدد و مهم از زندگی اجتماعی و قدرت اجتماعی نظیر ابعاد کارکردی «کنترل فضا»، «بازیگران سیاسی»، «مرزبندی و اعمال حاکمیت انحصاری» مطرح می­شود. درنتیجه، قلمرو محدوده­ای است که شخص در محتوای آن برای کنترل روش­هایی نظیر «دفاع»، «کنترل»، «محروم­سازی» و «مشمول­سازی» تلاش می­کند. براین اساس، تریتوری در ادبیات جغرافیای سیاسی به فضایی محدود­شده گفته می شود که با مرز مشخص شده است و اعمال قدرت و نظارت را برای حکومت فراهم می کند و بدین ترتیب قلمرو اعم از سرزمین است؛ زیرا سرزمین بخش فیزیکی و انسانی (غیرسیاسی) قلمرو است.

جغرافیای سیاسی, سرزمین, قلمرو, معادل گزینی