شبنم فتحی سوگلی تپه - دانشجوی دکترای باستان شناسی، گروه باستان شناسی و تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،
مهدی مرتضوی - دانشیار، گروه باستان شناسی و پژوهشکده علوم باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران.
فریبا موسی پور نگاری - استادیار، گروه باستان شناسی و پژوهشکده علوم باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران.

دشت سیستان از دیرباز به واسطه دارا بودن منابع آبی فراوان یکی از مناطق مهم استقرارگزینی انسان ها بوده است. به دنبال تهیه نقشه باستان شناسی ایران و در بررسی های روشمند دشت سیستان، محوطه های دوره ساسانی، شناسایی و موقعیت جغرافیایی آن ها ثبت شد. تا کنون مطالعه جامعی راجع به ارتباط میان منابع آبی و محوطه ها انجام نگرفته است، هدف کلی پژوهش حاضر؛ بررسی رابطه متقابل محوطه های دوره ساسانی و محیط طبیعی و به طور خاص، نحوه استقرارگزینی محوطه ها بر اساس مولفه آب است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی- تاریخی انجام گرفته و برای نیل به مقصود از نرم افزار GIS استفاده شد. جهت دست یابی به اهداف پژوهش پس از مطالعه شرایط محیطی، شش متغیر شامل: شیب زمین، نوع منابع آبی، فاصله از منابع آبی، نوع خاک، زمین شناسی و وسعت محوطه ها بررسی شدند و نتایج، گویای نقش موثر منابع آب سطحی در مکان گزینی و وسعت محوطه ها است. قرارگیری منطقه روی مخروطه های دلتایی، موجب تغییر مسیر کانال های انشعابی رودخانه ها شده و موجب جابهجایی متعدد استقرارها می شد. منابع آبی فراوان، شیب ملایم و به تبع آن، سهولت سرازیری آب در دشت و ظرفیت ایجاد کانال های انشعابی جهت حفظ فاصله مناسب از رودخانه و همچنین استقرار روی تراس رودخانه ای جهت دوری از خطر سیلاب از عواملی هستند که موجب می شدند سیستان، علی رغم فقدان سفره های آب زیرزمینی و وابستگی مردم به منابع آب سطحی تبدیل به یکی از مناطق جاذب جمعیت گردد.

دشت سیستان, دوره ساسانی, محیط جغرافیایی, منابع آبی