فیض الله منوری فرد - گروه ترویج و آموزش کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران
امیر حسین علی بیگی - گروه ترویج و آموزش کشاورزی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

پیشینه و اهداف: مهارت های اندیشه گری انتقادی دارایی های ذهنی ارزشمندی هستند که هر فرد مستقلی باید به آنها مجهز باشد. مهارت های اندیشه گری انتقادی به افراد کمک می کند تا به جای انجام اقدامات واکنشی، قبل از انجام هر فعالیتی پیامدهای ناشی از آن را پیشبینی کنند. مجهز بودن افراد به مهارت های اندیشه گری انتقادی نه تنها از اهمیت ویژه ای برای خود آنها، بلکه برای اطرافیان و نسلهای آینده نیز برخوردار است؛ زیرا، افرادی که دارای سطوح پایینی از مهارتهای اندیشه گری انتقادی هستند دست به اقداماتی می زنند که مبتنی بر تحلیل عمیق مسائل و پیامدهای ناشی از اجرای آن نیست که این امر به نوبه خود، دیگران را نیز در معرض خطر قرار می دهد. از اینرو، پرورش مهارت های اندیشهگری انتقادی در میان هنرجویان رشته های فنی و حرفهای کشاورزی با توجه به ماهیت و اهداف این رشته ها از اهمیت ویژهای برای مقابله با مشکلات و نابسامانی های بخش کشاورزی برخوردار است. با در نظر گرفتن این نکته، تلاشهای بسیاری برای توسعه و نهادینه سازی این مهارتها در هنرجویان کشاورزی انجام شده است. با این وجود، این تلاش ها به اهداف خود نرسیده و بخش کشاورزی همچنان با چالش های بی شماری روبرو است. گروه پژوهش بر این باور است که پایین بودن مهارتهای اندیشه گری انتقادی در هنرجویان کشاورزی به دلیل توجه بیش از اندازه پژوهشهای این حوزه بر مسائل آموزشی و محیط خرد درون مدرسه است؛ در حالی که محیط بیرونی و ویژگیهای جمعیت شناختی طبق انگارههای شناختی اجتماعی بندورا و نظام های خودکار لومان جایگاه ویژهای در پرورش مهارتهای اندیشه گری انتقادی دارد. با چنین استدلالی، این پژوهش تلاش میکند که مهمترین عاملهای جمعیت شناختی اثرگذار بر مهارتهای اندیشه گری انتقادی هنرجویان رشته های کشاورزی را شناسایی کند تا از این طریق به بهبود برنامه ریزی های آموزشی و تقویت مهارتهای اندیشه گری انتقادی در هنرجویان کشاورزی یاری رساند.روش ها : با توجه به هدف، از روش تحقیق کمی در این پژوهش استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل هنرجویان فنی و حرفهای کشاورزی ایران بود (۵۷۲۰ =N). از میان آنها، ۲۸۲ هنرجو با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای چند مرحله ای به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها، پرسش نامه ای محقق ساخته بود که روایی و پایایی آن به ترتیب با استفاده از آماره نسبت روایی محتوا (۷۵/ ۰ CVR≥) و ضریب آلفای کرونباخ (۷۱/۰ ≤ α) تایید شد. پرسش نامه دارای سه بخش بدین شرح بود: الف) بخش راهنما که در آن نحوه پاسخگویی به پرسشها توسط پاسخگویان تشریح شده بود؛ ب) بخش مربوط به ویژگیهای جمعیت شناختی؛ و ج) بخش مربوط به ارزیابی مهارتهای اندیشه گری انتقادی هنرجویان کشاورزی. در بخش سوم پرسش نامه از پاسخگویان خواسته شد که میزان موافقت خود را با هر یک از گویههای پرسش نامه با دادن نمرهای از ۱ (کمترین موافقت) تا ۱۰ (بیشترین موافقت) در مقیاس فاصلهای مشخص کنند. در نهایت امتیازات به دست آمده مبنای تجزیه و تحلیل های بعدی در محیط نرمافزار SPSSVer۲۰ قرار گرفت.یافته ها: یافته های تحلیل واریانس یکطرفه نشان داد که بین هنرجویان هنرستان های مورد مطالعه از نظر مهارت ارزیابی انتقادی مشکلات و اجرای عملی ایده ها و انگاره ها تفاوت معنی داری در سطح پنج درصد خطا وجود دارد. با این وجود، تفاوت معنی داری بین هنرجویان از نظر نابرابری های آموزشی مشاهده نشد. در بین ویژگی های مورد بررسی، جنسیت (مرد یا زن بودن) و محل سکونت (روستایی یا شهری بودن) تفاوت معنی داری در مهارت های اندیشه گری هنرجویان ایجاد نکرد. در مقابل، سابقه کار کشاورزی به طور معنی داری موجب ایجاد تفاوت در مهارت های اندیشه گری هنرجویان شد.نتیجه گیری: یکی از نقاط ضعف پژوهش های پیشین درباره مهارت های اندیشه گری انتقادی فراگیران، استفاده از ابزارها و شاخص های یکسان برای ارزیابی مهارت های اندیشه گری انتقادی برای تمام رشته های تحصیلی علی رغم تفاوت در محتوا و ماهیت آنها است. با چنین دیدگاهی، این پژوهش با مبنا قرار دادن پژوهش های کالما و کاترونی-بایرد (Calma, Cotronei-Baird) (۲۰۲۱)، چهار مهارت ارزیابی انتقادی مشکلات، توسعه و ارائه استدلال ها، اجرای ایده ها و انگاره ها برای یک زمینه واقعی، و آمیختن ایده ها و انگاره ها را به عنوان چهار مهارت اصلی رشته های فنی و حرفه ای کشاورزی شناسایی کرد. با توجه به مهارت های چهارگانه شناسایی شده، مصداق های عینی برای آنها تعریف و در قالب یک ابزار کاربردی برای پژوهش های آینده ارائه شد. همچنین، یافته های این پژوهش نشان داد که مهارت های اندیشه گری انتقادی هنرجویان تنها تابع مسائل آموزشی و محدود به محیط مدرسه (محیط خرد) نیستند؛ بلکه عامل های گوناگون دیگری بر آنها اثرگذارند که برنامه ریزان آموزشی در برنامه ریزی های خود برای توسعه مهارتهای اندیشه گری انتقادی فراگیران باید به آنها توجه داشته باشند. 

مهارت های اندیشه گری انتقادی, هنرجویان فنی و حرفه ای کشاورزی, ویژگی های جمعیت شناختی, نابرابری آموزشی