تحلیل مفهوم امنیت آب در حوزه آبخیز دشت نیشابور با استفاده از چارچوب تعاملات نظام انسان- محیط زیست (HES)

بحران کم آبی که امروزه سطح کره زمین را فراگرفته، آسیب ها و تهدیدات جدی را برای مردم در سراسر جهان ایجاد نموده است. در این میان، کشور ایران به­دلیل قرارگرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک و نوسانات بارش، ازجمله کشورهای کم آب به شمار می آید که وضعیت آب در اغلب مناطق آن در حالت تنش و بعضا بحران است. ماهیت فراگیر آب و وجود عوامل متعدد انسانی و محیطی تاثیرگذار بر پایایی آن، تعامل های میان ابعاد انسانی-محیط زیستی را بسیار پیچیده نموده است. لذا بررسی این سیستم های پیچیده محیطی که تحت تاثیر اقدامات انسانی قرار می گیرند، یک چالش بزرگ علمی محسوب می شود. این چالش باید بر شکاف بین علوم طبیعی و علوم اجتماعی غلبه کند و بر مدل سازی در مقیاس های مختلف تسلط داشته باشد. بنابراین، نیاز به ادغام دانش از علوم طبیعی و اجتماعی وجود دارد. هدف از این پژوهش، تحلیل بحران آب و مفهوم امنیت آب با ارائه چارچوب تعامل های نظام انسان-محیط زیست (HES)  در حوزه آبخیز دشت نیشابور است. در این راستا، نخست به بررسی روند تغییرات مسئله آب در حوزه آبخیز دشت نیشابور طی سال های ۱۳۹۰- ۱۳۹۹ پرداخته شد. سپس با توجه به شناسایی وضعیت حاکم بر حوزه آبخیز، با توجه به تاثیرگذاری عوامل مختلف انسانی و طبیعی در بروز بحران فعلی، به شناسایی عوامل اصلی تاثیرگذار بر بروز بحران و تعیین نحوه تعاملات و بازخوردهای آن ها برای تجزیه وتحلیل جامع مسئله بحران آب و پیامدهای ناشی از این کم آبی در منطقه پرداخته شده است. نتایج حاصل از بررسی وضعیت مسئله آب به طورکلی، کاهش بارش، گرم شدن هوا، افزایش تبخیر و تعرق، خشکی و کم آبی بیشتر را نشان می دهد. این درحالی است که بیشترین حجم برداشت آب (بالغ بر ۴۵۰ میلیون مترمکعب در سال آبی ۹۸-۹۹) نیز به بخش کشاورزی اختصاص دارد. همچنین نتایج نشان می دهد شناخت سطوح سلسله مراتبی آگاهی محیط زیستی و درنهایت یادگیری و عمل بر اساس مولفه های کلیدی و تعاملات شناسایی شده توسط چارچوب HES، تجزیه وتحلیل پیچیدگی سیستم را به نحو مطلوبی میسر می سازد.  

Keywords:

Water Resources Management , Sustainable Development , Complex Systems , Environmental Risk , Ecosystem Services , توسعه پایدار , سیستم های پیچیده , خطرات محیط زیستی , خدمات اکوسیستم , مدیریت منابع آب