راضیه دریایی - دانش آموخته کارشناسی ارشد گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
سید علی اکبر موسوی - نویسنده مسئول، استاد گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
رضا قاسمی - استاد گروه علوم و مهندسی خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
مسعود ریاضی - دانشیار گروه مهندسی نفت، دانشکده مهندسی شیمی، نفت و گاز، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

چکیدهسابقه و هدف: آلودگی های نفتی یک پیامد اجتناب ناپذیر حاصل از افزایش سریع جمعیت و فرایند صنعتی شدن هستند که انتشار آن ها در خاک می توانند بر بسیاری از ویژگی های خاک به ویژه پایداری خاکدانه ها موثر باشند. توزیع اندازه ذرات و پایداری خاکدانه ها از ویژگی های اصلی فیزیکی خاک هستند که بررسی این شاخص ها، پایه و اساس استراتژی های حفاظت خاک بوده و از پارامترهای بسیار مهم در شناسایی وضعیت ساختمان خاک می باشند. ایران کشوری نفت خیز است و تاکنون اثر ترکیبات نفتی مختلف بر پایداری خاکدانه ها و شاخص های پایداری شامل میانگین وزنی و هندسی قطر خاکدانه ها در خاک های با بافت مختلف بررسی نشده است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی اثر سطوح مختلف نفت خام، نفت سفید و گازوئیل به عنوان سه ماده نفتی پر مصرف بر پایداری خاکدانه ها در سه خاک با بافت های لوم رسی، لوم شنی و شن لومی است.مواد و روش ها: در این پژوهش تاثیر سطوح صفر، ۵/۱، ۳ و ۵/۴ درصد نفت خام، نفت سفید و گازوئیل بر پایداری خاکدانه ها در خاک های لوم رسی، شن لومی و لوم شنی در قالب طرح کاملا تصادفی در یک آزمایش فاکتوریل بررسی شد. شاخص های پایداری مورد مطالعه شامل میانگین وزنی و هندسی خشک و تر قطر خاکدانه ها بودند که به ترتیب با استفاده از روش های الک خشک و تر اندازه-گیری شدند. نتایج حاصل از پژوهش با استفاده از نرم افزارهای آماری EXCEL و SAS تجزیه و تحلیل و میانگین های مربوط به اثر جداگانه و برهمکنش های هر یک از تیمارها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح معنی داری ۵ درصد مقایسه شدند.یافته ها: نتایج نشان داد میانگین وزنی خشک قطر خاکدانه ها در خاک های شن لومی و لوم شنی به طور معنی داری به ترتیب به میزان حدود ۷۲ و ۵۶ درصد و میانگین هندسی خشک قطر خاکدانه ها در این خاک ها به ترتیب به میزان حدود ۷۸ و ۶۹ درصد کمتر از خاک لوم رسی بود. همچنین میانگین وزنی خشک قطر خاکدانه ها در خاک های تیمار شده با نفت سفید و گازوئیل در مقایسه با خاک های تیمار شده با نفت خام به ترتیب به میزان حدود ۱۷ و ۲۵ درصد و میانگین هندسی خشک قطر خاکدانه ها به ترتیب به میزان حدود ۲۲ و ۳۵ درصد بیشتر بود. میانگین وزنی تر قطر خاکدانه ها در خاک شن لومی در مقایسه با خاک های لوم رسی و لوم شنی به طور معنی-داری و به ترتیب به میزان حدود ۲۰ و ۳۵ درصد و میانگین هندسی تر قطر خاکدانه ها به ترتیب به میزان حدود ۹۱ و ۱۲ درصد بیشتر بود. همچنین میانگین وزنی تر قطر خاکدانه ها در خاک های تیمار شده با نفت سفید و گازوئیل در مقایسه با نفت خام به طور معنی داری و به ترتیب به میزان حدود ۳۲ و ۸ درصد و میانگین هندسی تر قطر خاکدانه ها در خاک های تیمار شده با نفت سفید و گازوئیل در مقایسه با نفت خام به طور معنی داری به ترتیب به میزان حدود ۳۴ و ۱۴ درصد کمتر بود.نتیجه گیری: به طور کلی نتایج نشان داد کاربرد سطوح کم مواد نفتی سبب افزایش معنی دار میانگین وزنی و هندسی خشک و تر قطر خاکدانه ها شد درحالی که سطوح زیاد سبب کاهش ویژگی های مذکور شد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند در هر دو بعد شناسایی و پایش ویژگی های خاک های آلوده به مواد نفتی برای اصلاح و اتخاذ تصمیمات مدیریتی و همچنین به منظور حفاظت از خاک در برابر پدیده مخرب فرسایش قابل استفاده باشد.

شن لومی, گازوئیل, لوم رسی, لوم شنی, نفت خام