سعید شهرویی - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند، ایران
ابراهیم محمدی - گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، ایران
سیدمهدی رحیمی - گروه آموزشی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، ایران

هم­سانی­ های زال با ایزد پهلوانانی در اساطیر هند و ایرانی که در گذر روزگار در ساخت­هایی دیگرسان نیز بازنموده شده­اند، می­تواند یادآور پیوستگی آن شخصیت­ها در روزگاری ازلی یا اندیشه اسطوره­پرداز نخستینه باشد؛ از این­رو، در این جستار با روش توصیف و تطبیق، در پی بازشناخت ریشه­های داستان و شخصیت زال در اساطیر روزگار هند و ایرانی، نمونه­هایی از همانندی زال با ایندره، اورمزد، مهر و ورونا در ریگ­ودا و شاهنامه نشان داده شده است. بر پایه این جستار، زال با دورشدن از خانواده و پرورش در کنام سیمرغ، به جایگاه ایزدینه خود در البرزکوه بازمی­گردد و با پیوستگی به مهر و خورشید، بنیاد همانندی و شاید این­همانی خود را با اسطوره ایندره که در گذر روزگار گزاره­هایی از اسطوره میتره (مهر) و ورونا (اهورامزدای اوستایی) را ستانده بوده است، استوار می­کند. اسطوره گیاه سوما که نیروبخش ایندره و فراهم­آورنده زمینه رویین­تنی برای او است، در خویش­کاری بنیادین خود یعنی درمان­بخشی، به پر درمان­گر سیمرغ در حماسه ملی می­ماند که زال را به رویین­تنی رسانده بوده است. اسطوره گیاه سوما در داستان ایندره، با درخت همه­تخمه درمان­بخش که برپایه متون زردشتی، آشیان سیمرغ بر آن نهاده شده بود، نیز سنجیدنی است. همانندی­های زال با ایندره که بسامدی درخور درنگ دارد، این انگاره را سامان می­دهد که این دو پیوندی ریشه­ای با یک­دیگر دارند و یا نماینده بن­مایه­هایی هم­سان و پراهمیت بوده که در اندیشه نیاکان به گونه­ای ویژه و برجسته تکرار می­شده است و در پردازش داستان­های حماسی اسطوره­ای روایی داشته است.

زال, ایندره, مهر, ورونا, سیمرغ