وحید مبارک - عضو هیات علمی دانشگاه رازی

چکیده در میان پیروان شاهنامه و فردوسی، گرشاسب نامه اسدی طوسی جای­گاهی ویژه دارد. اسدی با رفتن به آذربایجان و قرار گرفتن در جو مساعد آنجا، به تکمیل کار شاهنامه و فردوسی دست یازید و مثل نظامی، به سرودن بخش های سروده نشده روایات ملی در شاهنامه، روی آورد. تکمیل کار پیشینیان، اغلب با دلهره تاثیر و تقلید از آن­ها هم­راه است و شاعران می­کوشند خود را از زیر سایه شاعر پیشین به در آورند. این پژوهش در صدد است کوشش و بیش­متنیتی را که اسدی برای خارج شدن از حوزه تاثیر شکل، زبان و اندیشه­های پیش­متن (شاهنامه) انجام داده است، بر اساس دیدگاه هارولد بلوم، مشخص کند. یافته­ها نشان می­دهد که اسدی به دلیل اضطراب تاثیر، خواسته است متفاوت از شاهنامه باشد و از سیطره آن بگریزد. وی با واردکردن برهمن به جای موبد و پرسش­های جهان­بینانه­ای که گرشاسب، در مورد آفرینش هستی و خلقت انسان از او می­کند، و با روی آوردن به اطناب و وصف های زیبا و استوار و حاکم­کردن دیدگاه و فلسفه ای متفاوت با اندیشه­های کهن ایرانی در مساله مهم دادگری در حکومت و دادپیشگی شاهان، و گزیدن کارکردهایی نمایشی چون خودنمایی و اظهار قدرت در رزم ها و قرار­دادن صحنه­ها و میدان­های متعدد رزم دریایی و اژدهاکشی­های مکرر ... و مهم­تر از همه، نسبت دادن توان­مندی­هایی چون آزمودن جهان پهلوان به ­وسیله ضحاک (اژی­دهاک) و قراردادن داستان در روزگار و زیر نظر اژدهایی مردمخوار و پدرکش چون ضحاک، این اثر را متفاوت از شاهنامه کرده است؛ اما، نشانه­های وابستگی متعددی، حتا در تکرار مصراع­ها و ابیات، از تاثیر شاهنامه بر گرشاسب­نامه هویدا است و اسدی در دیالکتیک «وابستگی به/ گریز از» زبان شاعرانه پیشین، هم وابسته به شاهنامه و هم در گریز از آن بوده است.

هارولد بلوم, دلواپسی تاثیر, شاهنامه فردوسی, گرشاسب نامه اسدی طوسی, وابستگی به/ گریز از