حمیده حرمتی - دانشگاه هنر اسلامی تبریز
رویا رضاپور مقدم - دانشگاه هنر اسلامی تبریز

تحلیل ادبی و هنری رویا درمتن و نگاره داستان «خواب دیدن توس      سیاوش را» از منظر نقد تخیلی گاستون باشلار حمیده حرمتی*  استادیار زبان و ادبیات فارسی، هیات علمی دانش­گاه هنر اسلامی تبریز، ایران. رویا رضاپور مقدم** هیات علمی دانش­کده هنرهای اسلامی، دانش­گاه هنر اسلامی تبریز، ایران. تاریخ دریافت: ۲۷/۸/۱۳۹۶ تاریخ پذیرش: ۱۹/۱۰/۱۳۹۷ چکیده گاستون باشلار معرفت شناس، فیلسوف منتقد و از ساختارگرایان نخست فرانسه، شیوه نقدی تازه را بر پایه تحلیل و تفسیر تصاویر ادبی و هنری پایه­گذاری کرد. باشلار که مبنای نقد خویش را بر پایه عناصر چهارگانه قرار داده بود، برای تخیل مادی شاعر و رابطه آن با ضمیر ناخودآگاه و مسائل پدیدار­شناسی نقشی گسترده­ قائل بود. از دیدگاه معرفت­شناسانه وی، خیال و رویای شاعرانه به واسطه عناصر چهرگانه و در قالب کهن­الگوهای اسطوره­ای با دلالت­های آشکار و پنهان جلوه مادی می­یابند و برای پذیرش نقش ادبی و برانگیختن احساسات مخاطب با تصاویری دوگانه جلوه می نمایند که تحلیل تخیل مادی و تفسیر این دوگانگی ها، سبب گشودن عقده متن می شود. داستان «خواب دیدن توس سیاوش را» یکی از ده­ها روایت رویا در شاهنامه است که در یکی از نگاره­های شاهنامه شاه­طهماسبی به عنوان نمونه بی­بدیلی از به تصویر کشیده شدن عالم رویا و خیال شاعر در نقاشی ایرانی نمود یافته است. این مقاله کوششی در جهت بازنمایی پیوند دیرینه ادبیات و هنر به ویژه نگارگری از دریچه تخیل مادی با روی­کردی بر آرای باشلار در باب تخیل مادی شاعر در شعر و تطابق آن­ها با نگاره است تا آشکار نماید که عناصر چهارگانه در تخیل فردوسی در این داستان چه جای­گاهی داشته و چگونه در قالب کلمات و تصویرسازی­ها نمود پیدا کرده و تا چه اندازه با نقد تخیلی باشلاری در شعر و نگاره قابل تطبیق است. به استناد موارد یافت شده می توان گفت شاعر و نگارگر از تخیل مادی و دوگانگی دیالکتیکی مورد نظر باشلار در خلق اثر خود بهره­مند گردیده اند. * . hormati@tabriziau.ac.ir ** . rezapour@tabriziau.ac.ir

کلیدواژه ها: رویا, نقد تخیلی, گاستون باشلار, توس, سیاوش, نگاره