فاطمه ماه وان - دانشگاه فردوسی مشهد

طبق نظریه بیش­متنیت ژنت، شاهنامه یک پیش­متن است و نگاره­های شاهنامه که بر مبنای آن تولید شده و برای روایت متنی شاهنامه یک روایت تصویری خلق کرده­است، بیش­متن به­شمار می­آید. حال پرسش این است که بیش­متن نگاره­ها در چه مواردی مطابق با پیش­متن شاهنامه بوده و در چه مواردی دچار تراگونی و تغییر شده­است؟ برای پاسخ به این پرسش به خوانش تطبیقی و بینانشانه­ای متن و تصویر می­پردازیم. به این منظور روایت «گذر سیاوش از آتش» را که یکی از پربسامدترین مجالس در سنت نگارگری ایرانی است، انتخاب می­کنیم. به ­این ­ترتیب، پژوهش پیش رو به نقش روابط بینامتنی در تولید اثر توجه دارد و بر آن است تا با روی­کرد بینامتنی چگونگی گشتار (انتقال) روایت متنی به روایت تصویری را بررسی و تبیین کند. پرسش­های تحقیق به این شرح است: از نظرگاه روابط بینامتنی، نگاره گذر سیاوش از آتش چه میزان ارجاع­های صریح به متن دارد؟ با توجه به روابط بینامتنی، روایت تصویری تا چه حد دچار تغییر شده و تا چه حد یک­سان و بدون تغییر باقی مانده­است؟ روش پژوهش به این شرح است که نخست با بیان روایت متنی به تاویل و نمادشناسی عناصر اصلی می­پردازیم و سپس با روی­کرد تطبیقی روایت تصویری نگارگران را بررسی می­کنیم. پس از آن نگاره­ها را با روی­کرد بیش­متنیت ژنت از دو منظر گشتار همان­گونی و تراگونی تحلیل می­کنیم. هدف تحقیق ارائه نمونه­ای عملی برای تبیین کارکرد نظریه بیش­متنیت در پیکره مطالعاتی هنر ایرانی است.

سیاوش, نگارگری, بیش متنیت, ژنت, شاهنامه