سجاد آیدنلو - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور اورمیه

در داستان رستم و اسفندیار کتایون برای این­که مانع رفتن پسرش اسفندیار به سیستان و رویارویی با رستم بشود خدمات و پهلوانی­های رستم را یادآوری می­کند و از جمله می­گوید: «همان ماه هاماوران را بکشت/نیارست گفتن کس او را درشت» در این بیت منظور از ترکیب «ماه هاماوران» سودابه است و با این­که فقط در یک نسخه (لندن/ بریتانیا ۶۷۵ ه.ق) آمده در همه چاپ­های معتبر و نیمه معتبر شاهنامه انتخاب شده است، اما نگاشته بیش­تر دست­نویس­ها، «شاه هاماوران» است که فقط در بعضی چاپ­های سنگی و کم اعتبارتر شاهنامه دیده می­شود. چون در گزارش نبرد هاماوران در شاهنامه، شاه هاماوران از رستم زنهار می­خواهد و به دست او کشته نمی­شود مصححان، وجه «شاه هاماوران» را نادرست انگاشته و رها کرده­اند، در حالی که بررسی منابع متعدد فارسی و عربی نشان می­دهد که از داستان جنگ هاماوران چند روایت (حداقل سه گزارش) مختلف وجود دارد که در بعضی از آن­ها شاه هاماوران زنده می­ماند و در برخی دیگر به دست رستم کشته می­شود. ماخذ اشاره بیت مذکور دسته دوم از روایات مربوط به عاقبت کار پادشاه هاماوران و مستند بر مآخذ اصیل و حتا کهن­تر از شاهنامه است که اتفاقا در بیتی دیگر از داستان رستم و اسفندیار هم بازتاب یافته است. بر این اساس ضبط «شاه هاماوران» که بظاهر نادرست می­نماید به لحاظ داستانی معتبر است و از نظر ضوابط تصحیح متن نیز به دلیل استناد بر اکثر نسخ و دشوارتر بودن نسبت به وجه «ماه هاماوران» باید در متن نهایی شاهنامه بیاید.

ماه هاماوران, شاه هاماوران, جنگ هاماوران, تصحیح, شاهنامه