محمد حسن پور - دانشجوی دوره دکتری پژوهش هنر دانشگاه تهران؛ عضو هیئت علمی (مربی) دانشکده هنر و معماری دانشگاه سیستان و بلوچستان.ایران،

عکس­ها بر مبنای نظام سنتی طبقه­بندی حواس انسانی­، متعلق قوه باصره و صرفا سندی دیداری انگاشته شده اند اما در فرایند فهم و تفسیر عکس، آنچه در عکس روایت می شود، با رویت ممکن نیست و قوای دیگر حس انسانی نیز در تحلیل متن آن دخالت دارد. در تاریخ اجتماعی حواس نیز، جایگاه حواس انسانی چون بویایی، لامسه، شنوایی و چشایی در مواجهه و تحلیل متن تاریخی مورد مطالعه و تحقیق مورخان قرار دارد و ازاین­رو در بحث حاضر، عکس به­مثابه سند تاریخی، محل تداخل آن­چه "دیده می­شود" با حواسی خواهد بود که فهم­پذیر اما نادیدنی اند. بویایی از مهم­ترین این حواس­است و در مفهومی که در حوزه­ نقد عکس از آن باعنوان "کار خاطره" نام می­بریم و نیز در ساخت و تداعی معنا به­ویژه در حوزه­ عکس­های اجتماعی که با مقوله­ زیست روزمره­ی انسانی پیوند تنگاتنگی دارد، حاضراست. بنابراین، بر اساس تاریخ اجتماعی حواس، به­­پیگیری کار خاطره در عکس­هایی می­پردازیم که به­مثابه سندی از تاریخ بویایی در متن اجتماعی­است. در این مقاله نشان داده شده است که چگونه می­توان در تحلیل عکس، به­جز قوه­ی دید، از قوای دیگر حسی بهره جست؟ و اهمیت تحلیل­های مبتنی بر احساسات انسانی در تفسیر عکس­های اجتماعی چیست؟ براساس پرسش­های ذکرشده، می­توان فرض کرد عکس­های اجتماعی، به­سبب پیوندی ذاتی که با گذشته تاریخی و روایتگری دارند، می­توانند ارتباطی تنگاتنگ با ادراکاتی از گذشته داشته­باشند که به­واسطه­ قوه­ بویایی قابل فهمیدن­اند، احساساتی چون نوستالژیا و بازیابی عمیق خاطرات؛ قوه­ بویایی به­واسطه­ی ارتباط تنگاتنگش با بازآوردن احساس و خاطرات نوستالژیک، همواره به­نوعی آشناپنداری پیشینی دلالت دارد. در متن حاضر ارتباط عمیق سطح عکس(آن­چه که از زمان گذشته نمایش می­دهد) و بویایی در این حوزه­ شناختی مورد تحلیل واقع می­شود. در واقع سازوکار قوه­ی بویایی، به­واسطه­ ارتباط مستقیمی­که با نوستالژیا و بازیابی خاطرات در گذشته­دارد، پیوندی تنگاتنگ با تفسیر عکس­های اجتماعی خواهدیافت.

عکس های اجتماعی, تاریخ فرهنگی بو, تاریخ اجتماعی حواس, کار خاطره