درآمدی بر آرمان و واقعیت در حکمرانی ایرانی دوران میانه

حکم و اطاعت از مفاهیم بنیادین علم سیاست به شمار می آیند و هرگونه بحثی از سیاست ضرورتا به گونه ای از تولید و توزیع قدرت از سویی و اطاعت توده های مردم از سوی دیگر برمی گردد. در ایران دوران میانه، جریان فکری سیاست نامه نویسی و اندرزنامه نویسی از مهمترین گونه های تامل و اندیشه ورزی در باب قدرت و سیاست بود و تمرکز مهمی بر آمریت و اطاعت داشته است. اینگونه از اندیشه ورزی هم آرمان های ساخت قدرت را ترسیم کرده است و هم نگاهی عمیق به ساختار واقعا موجود قدرت داشته است؛ به شکلی که همه نیروهای واقعی عرصه سیاست صرف نظر از گروه، صنف و افراد را با سوابق علمی، اجرایی، ادبی و مشاغل گوناگون از امیر، وزیر، فقیه و ادیب به خود درگیر کرده بود. هدف این مقاله نشان دادن چگونگی بازنمایی رابطه حکم و اطاعت در تعدادی از سیاست نامه های مهم این دوران یعنی، کلیله و دمنه، قابوس نامه و گلستان است. گردآوری داده های این پژوهش با روش کتابخانه ای و تحلیل آن با تحلیل محتوای کیفی انجام شده است. مهمترین یافته این پژوهش آن است که در دوره مورد بحث به تدریج متفکران از آرمان گرایی فاصله گرفته و توجه خود را به واقعیت های سیاسی معطوف کرده اند؛ امری که پیامدهای گسترده ای در سیاست ایرانیان داشته است. نتیجه عمده پژوهش آن است که، هرگونه تفکر سیاسی جدی در دوره معاصر متوقف بر نقادی ابعاد و مختصات دو سنت فکری واقع گرا و آرمان گرا است.

Keywords:

حکمرانی , آرمان گرایی , واقع گرایی , کلیله و دمنه , قابوسنامه