زیبا مصدق مهرجردی - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد ایران
عزیزاله توکلی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد ایران
هادی حیدری نیا - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد ایران

؛«استفهام انکاری» با معانی متنوع هنری، از مباحث مهم و پربسامد بلاغت به شمار می رود که بهعلت اهمیت موضوع مورد توجه دستورنویسان تجویزی نیز بوده است. مولانا جهت انتقال معانیعرفانی با نگرش به شیوه های هدایت قرآنی، در کنار دیگر شیوه های بلاغی، استفاده ی شایان ازجملات انشایی کرده است. شالوده ی منظومه ی تعلیمی مثنوی معنوی، ارشاد مخاطب به وحدانیتحق و انکار ماسوی الله است. نقش کارکردهای بلاغی استفهام، به ویژه انکار، در این بهره وریچشمگیر است. در این مقاله، مبحث بلاغی انکار با معانی هنری آن؛ شامل: نفی ابد، استبعاد،تعظیم، تحقیر، تعجیز، استغنا، یاس، استهزاء، استمداد، تحسر و... مورد بررسی قرار می گیرد و بهاهمیت کاربرد ادات استفهام، جهت خلق این انگیزه ی زیباشناختی و تفاوت بارز استفهام «انگاری»و «تقریری» می پردازد. بهترین شیوه درک معانی بلاغی، تدبر در پرسش های قرآنی، کلام محاوره و آثار نویسندگان صاحب سبک است. متاسفانه، اکثر منابع علوم بلاغی در این موضوع مهم، شرح مبسوط و جامعی ندارند. ۶۱/۹ درصد از پرسش های بلاغی در دفتر دوم مثنوی استفهام انکاریاست، که ۴۷ درصد از آن ها مفید کارکرد هنری «نفی ابد» می باشد. این بسامد بالا، به دیدگاه متعالی مولانا در نفی نفسانیات معطوف می گردد.

انشاء، معانی ثانوی، استفهام انکاری، استفهام تقریری، مثنوی معنوی