معصومه میرصفا - استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.
زینب طالبی - استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
منصوره کیان ارثی - استادیار، گروه شهرسازی، دانشکده هنر، معماری و شهرسازی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.

استقلال حرکتی کودکان به عنوان یک کیفیت کلیدی محیط­ های دوستدار کودک، نمایه ­ای از میزان پذیرش کودکان در جامعه است. این کیفیت امکان بازی­ های آزادانه و متنوع را برای کودکان فراهم می­ کند و در شکل­ گیری شخصیت اجتماعی و حس استقلال آنها نقش بسزایی دارد. عوامل فردی، اجتماعی و محیطی موثرترین عوامل در شکل­ گیری و ارتقای استقلال کودکان در تحرک و بازی در محیط­ های خارج از خانه هستند. طی سال­ های اخیر، با افزایش مسائل اجتماعی محدودکننده حضور کودکان در محیط ­های عمومی و تبدیل آنها به تله­ های اجتماعی والدین، مفهوم استقلال حرکتی کودکان گسترده ­تر شده و علاوه بر حرکت کودکان بین خانه و مدرسه، حرکت آزادانه کودک بین خانه و محیط­ های پیرامون آن نیز مورد توجه قرار گرفته ­است. استقلال حرکتی کودکان در عرصه­ های میانی مجتمع­ های مسکونی به عنوان فضای واسط بین خانه با محله و شهر زمینه ­ساز و تقویت­ کننده استقلال حرکتی کودکان در محیط­ های عمومی و شهری خواهدبود. هدف اصلی پژوهش حاضر تعیین مهمترین عوامل و شرایط اثرگذار بر استقلال حرکتی خانه محور کودکان است. باتوجه به ماهیت موضوع و ضرورت نگاه به آن از دید کودکان، والدین، متخصصین و مدیران شهری از روش نظریه زمینه ­ای استفاده شده­ و با ۱۰۷ نفر از مشارکت­ کنندگان مذکور تا حد اشباع نظری مصاحبه شد. به دلیل اهمیت کیفیات کالبدی محیط، مشاهده میدانی مستقیم در عرصه ­های میانی ۱۵ مجتمع مسکونی منتخب در شهر تهران نیز انجام شد و یادداشت­های کیفی تهیه شد. داده­ های به دست آمده در نرم ­افزار Maxqda به صورت کیفی تحلیل شده و تعداد ۷۴ مفهوم، ۲۵ کد محوری و نه مقوله اصلی استخراج گردید؛ یکپارچه و بهینه­ سازی کدها و مقوله ­ها انجام شده و سپس ارتباط آنها با مقوله هسته ­ای پژوهش تعیین گردید. مدل مفهومی حاصل نشان می­ دهد عوامل زمینه ­ای و مداخله­ گر شامل چارچوب ­های قانونی، ضوابط و مقررات، شیوه اجرا و نظارت، پذیرش جامعه نسبت به موضوع و فرهنگ­ سازی پیرامون حضور مستقل کودکان در عرصه ­های میانی مجتمع ­های مسکونی دارای اهمیت قابل­ توجه هستند. کیفیت­ های کالبدی محیط نظیر ایمنی و امنیت کودکان، دسترسی به بازی، دسترسی به طبیعت و فضای سبز و بهداشت می­ توانند موجب تعدیل و بهبود اتمسفر اجتماعی مجتمع و انسجام بیشتر آن به نفع حضور مستقل و آزادانه کودکان و دستیابی به سلامت روانی و جسمانی آنها گردند.

کودک, مجتمع مسکونی, استقلال حرکتی, عرصه های میانی, تهران