نعمت هدایت - دانشیار، علوم دامی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی ، دانشگاه محقق اردبیلی
رضا خلخالی ایوریق - محقق پسادکتری، علوم دامی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی ، دانشگاه محقق اردبیلی

شترهای دوکوهانه ایرانی یکی از گونه های در خطر انقراض به شمار می روند. به احتمال بالا، این گونه ارزشمند، منشاء شترهای دوکوهانه اهلی در سایر نقاط دنیا به شمار می رود و انقراض آنها می تواند یکی از ارزشمندترین مخازن ژنی این گونه در جهان را نابود کند. در این مطالعه، برای شناسایی مناطق ژنومی که در عادت پذیری شترهای دوکوهانه ایرانی به مناطق مرتفع و سرد سبلان دخیل هستند، از روش شناسایی نشانه های انتخاب استفاده شد. بدین منظور از داده های توالی یابی شده کل ژنوم ۱۰ نمونه شتر ایرانی و ۱۰ نمونه شتر چینی (به عنوان جامعه مرجع) بهره گرفته شد. برای شناسایی نشانه های انتخاب در شترهای ایرانی، از دو روش Fst و XP-EHH استفاده شد. مناطق ژنومی که در هر دو روش به طور مشترک شناسایی شدند، به عنوان نشانه های انتخاب محتمل برای شتر ایرانی در نظر گرفته شدند. پس از شناسایی نواحی مذکور، حاشیه نویسی این مناطق برای پیدا کردن ژنهای موجود در آن صورت گرفت. نتایج حاصل از حاشیه نویسی ۱۰۴ مناطق ژنومی شناسایی شده توسط دو روش مذکور، نشان داد که ۲۸ ژن در این مناطق قرار دارند. این ژنها به عنوان نشانه های انتخاب در شترهای دوکوهانه ایرانی معرفی شدند. یکی از ژنهای بسیار مهم در این لیست، ژن ZNF۵۱۶ بود. بیان این ژن، به عنوان یک عامل تاثیرپذیر از سرما، رونوشت UCP۱ را فعال کرده و باعث شروع قهوه ای شدن چربی سفید و توسعه بافت چربی قهوه ای می شود. از آنجایی که بافت چربی قهوه ای به عنوان یک تنظیم گر دما و تولید کننده گرما در شرایط هوای سرد به شمار می رود، لذا انتخاب مثبت این ژن می تواند فرآیندی حیاتی برای شترهای دوکوهانه ایرانی در مسیر عادت کردن به شرایط مرتفع و سرد کوه سبلان باشد. در واقع، نشانه های انتخاب مناطقی از ژنوم هستند که در طی فرآیند تکامل، به منظور عادت پذیری موجودات به محیط زندگی خود، مورد انتخاب مثبت قرار گرفته اند. مطالعاتی از این دست و استفاده از داده های ژنومی، می تواند در شناخت ما از ویژگی های ژنتیکی شترهای دوکوهانه ایرانی کمک کننده باشد. مطالعه یک گونه در معرض انقراض، اولین قدم برای طراحی برنامه های حفاظتی و اصلاح نژادی به شمار می رود. لذا ادامه روند این مطالعات می تواند اطلاعات مفیدی برای کمک به حفظ این گونه حیوانی ارزشمند در اختیار محققان قرار دهد.

شتر دوکوهانه، نشانه انتخاب، ژنوم، ژن ZNF۵۱۶