زینب امیدیان - استادیار تاریخ تشیع، دانشگاه حکیم سبزواری:

آل مامون یا مامونیان از خاندانهای ایرانی بودند که بر خوارزم حکومت داشتند و در ۴۰۷ ق. حکومت آنان توسط سلطان محمود غزنوی از میان رفت. گزارش این ماجرا در متون تاریخ نگاری غزنوی و نیز متون کلاسیک تاریخی مسلمانان انعکاس یافته است.اما از آن جا که گذشته از چشمانداز مولف و بافت سیاسی- فرهنگی زمانه وی، بازنمایی میشود، گزارش-های مختلفی از این ماجرا وجود دارد. برای فهم این موضوع به مقایسه روایتهای این حادثه در دو اثر برجسته تاریخ بیهقی و تاریخ عمومی الکامل ابناثیر (متوفی۶۳۰ق) میپردازیم. این پژوهش در صدد پاسخ به این پرسشهاست که روایت مذکور چگونه در دو متن پیشگفته بازتاب یافته است؟ بدین منظور نگارنده از رهیافت معناکاوی گفتمانی بهره برده است تا به انگیزه مورخ و شیوهی خاص تاریخنگاری وی پی ببرد. نتایج این پژوهش نشان میدهد هرکدام از این مورخان تحت تاثیر نظام ارزشی خویش، این روایت را بازنمایی کردهاند. چنانکه بیهقی دبیر-مورخ در خدمت غزنویان، این روایت را به طور مفصل بیان میکند و قدرت نظامی سلطان محمود را به تصویر میکشد؛ چنانکه میتوان در ورای روایت وی مشروعیت بخشیدن به دودمان غزنوی را مشاهده کرد. این در حالی است که ابناثیر، به طور مختصر این ماجرا را گزارش میدهد و به ذکر جزئیات آن نمیپردازد.

تاریخ بیهقی، الکامل، معناکاوی گفتمانی، مامونیان، محمود غزنوی.