زهرا یزدان نژاد

آیا به راستی تفاوت خاصی بین روایتهای واقعی و روایتهای خیالی وجود دارد؟ آیا مشخصه های زبان خاصی وجود دارد که بتوان بر اساس آن تاریخ را از افسانه و اسطوره، بازشناخت؟ پرسشهایی از این دست، در تاریخ نقد ادبی از افلاطون تاکنون، معرکه آرای اندیشمندان بوده است. رولان بارت نیز یکی از متفکرانی است که کوشیده است به این پرسش، پاسخ دهد. وی کارکرد متون تاریخی را در زمره »دلالت« و نه »واقعیت« دانسته است. ایده اصلی بارت این بود که تاریخ روایی، در اصل با »روایت گری خیالی« داستان یا نمایشنامه چندان تفاوتی ندارد. او حضور پررنگ عنصر روایت را در هر دو حوزه ادبیات و تاریخ، امری اتفاقی نمیدانست، بلکه مقوم این همانی نسبی دو مقوله به ظاهر جدا از هم می پنداشت. مقاله حاضر، تلاشی است در راستای ارائه گزارشی انتقادی از این نظریه بارت و امکانسنجی استخدام آن برای ارزیابی روشمند آن دسته از متون ادب پارسی که در عین بهرهمندی از فصاحت و بلاغت و امتیازات زیبایی شناختی، منبعی تاریخی نیز به شمار میآیند؛ متونی همچون تاریخ بیهقی که ضمن اینکه درقله نثر پارسی قرار دارند، مرجعی قابل اتکا برای مورخان محسوب میشوند.

تاریخ روایی، رابطه تاریخ و ادبیات، رولان بارت، تاریخ بیهقی.