محمدرضا یوسفی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم
محسن محمدی فشارکی - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان

شراب نوشیدنی مسکر و سرخوشی آوری است که از دیرباز بخشی از دربار بوده است. گرچه شارع مقدس آن را حرام و خوردنش را مستلزم حد تازیانه دانسته است ولی با رخصت و بدون رخصت شرعی، نوشیدنش رواج داشت. تاریخ بیهقی که بهترین روایتگر دربار غزنوی به طور اخص و دربارهای ایران تا سده نهم به طور اعم است باده گساری و میخواری را از لوازم جدای یناپذیر دربار میداند. از دیدگاه او هم شاه شراب میخورد، هم وزیر و هم فقیه، هم صاحب دیوان، هم سپاه سالار. پس او نیز ابایی ندارد که از میخوارگی خویش بگوید. بیهقی کارکردهای حکومتی گوناگونی برای شراب ذکر کرده است. در این مقاله به روش توصیفی –تحلیلی بر مبنای داده های کتابخانه ای، این کارکردها بررسی و تحلیل شده است. یافته های پژوهش نشان میدهد بیهقی کارکردهایی مثل شراب تشویق، شراب تنبیه، شراب تفریح، شراب غم، شراب عید، شراب مخفی، شراب پیروزی شراب افتخار و... را برشمرده بعضا آنها را به عنوان ابزار کارآمد حکومتی معرفی مینماید. گاهی فرط شادمانی از کامرواییو پیروزی دلیل پرداختن به کار آب حرام است؛ گاه کثرت اندوه و ناکامی، فرد را به پناه آب انگور میبرد. گاهی نیز شراب دامگاهی است برای فروگیری رقبا و گاهی حرمت ماه روزه آنان را به باده سوق میدهد.

شراب، سلطان مسعود، تاریخ بیهقی، شراب سیاسی، دربار.