ابوالفضل علیشاهی قلعه جوقی - دانشیارگروه الهیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.
مهدی دهقان - دانش آموخته دکترا، الهیات (فقه و مبای حقوق اسلامی)، دانشگاه یاسوج، ایران

در طریق استنباط حکم شرعی و فهم مقاصد شارع، قرائن عام و خاص بسیاری موثر است، یکی از این قرائن عام، رابطه­ای است که بین حکم و موضوع وجود دارد، مناسبت در حکم و موضوع به این معنا است که برای شکل گرفتن حکم شرعی، ملاک­هایی، به ذهن فقیهان می­آید که به ­صورت امر ارتکازی عرفی و درونی در می­آید. ویژگی این مناسبت­های شکل گرفته اینست که تخصیص در حکم و یا عمومیت در آن ایجاد می­کند. نوشتار حاضر، این تناسب و سازوکارهای تشخیص آن را مورد بررسی قرار داده و به تاثیر آن در شکل­گیری ظهورات جدید برای نصوص می­پردازد. از آنجا که این گونه برداشت­های استنباطی در منابع تشریع منصوص نبوده و حاصل شم فقاهت و تلاش علمی فقیهان و اصولیان است، روش پژوهش، اصطیادی و مراجعه به آرای ایشان است. تعریف و تبیین مراد از مناسبت، عوامل پیدایش و سازوکار تشخیص آن، ادله حجیت و اعتبار آن، از جمله جهات دیگر موضوع این پژوهش خواهد بود. تناسب حکم و موضوع به­ عنوان یک قرینه لبی متصل به دلیل لفظی محسوب می­شود که بر حجیت آن بر اصل عقلایی حجیت ظهور و فهم عرفی و اجتماعی نصوص، استوار است.

تناسب, حجیت ظهور, عرف, مناسبت حکم و موضوع, مذاق شریعت