جمال معمر حور - دانش آموخته دکتری، گروه برنامه ریزی درسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
مرضیه دهقانی - استادیار، گروه روش ها و برنامه های درسی و آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
الهه حجازی - دانشیار گروه روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.
کیوان صالحی - استادیار، گروه روش ها و برنامه های درسی و آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های تفکر مستقل و ارائه شواهدی از آن در دوره متوسطه اول انجام شده است. به این منظور با استفاده از روش اسنادی، به مرور نظام مند پیشینه پژوهش در پایگاه های مختلف علمی در ۴۰ سال اخیر پرداخته شد. بررسی­ها به شناسایی ۳۰ سند منتج گردید. تحلیل داده ها مبتنی بر راهبرد تحلیل مضمون به شناسایی ۱۴۶ کد باز منجر گردید و در ۷ مضمون اصلی و ۲۷ مضمون فرعی دسته­بندی شدند. شاخص­های شناسایی شده شامل؛ احساس آزادی و حق انتخاب، یادگیری متقابل و مشارکتی، تسلط به مهارت­های شناختی، تسلط به مهارت­های فراشناختی، آشنایی با مهارت حل مسئله، فعالیت مستقل و پیروی آگاهانه بود. نتایج تحلیل محتوای کتاب­های دوره متوسطه اول نیز حاکی از آن است که؛ کتاب ریاضی و علوم تجربی از بیشترین فراوانی در بین شاخص­های تفکر مستقل برخوردار است. همچنین از بین شاخص­های شناسایی شده نیز، بیشترین فراوانی مربوط به مقوله «فعالیت مستقل» و کمترین فراوانی مربوط به مقوله «احساس آزادی و حق انتخاب» و «پیروی آگاهانه» می­باشد. لذا می­توان بیان کرد، اگر در فرایندهای تربیتی دانش آموزان از شاخص­های شناسایی شده، استفاده شود، محتمل است در بزرگ سالی به افرادی مستقل با قابلیت های فردی و مقاوم در برابر ناهنجاری­ها و آسیب­های اجتماعی تبدیل شوند.

تفکر, استقلال, تفکر مستقل, دانش آموزان, دوره متوسطه