افشین اشکورکیایی - پژوهشگر آزاد
علی اشرف نظری - دانشیار علوم سیاسی دانشگاه تهران

یکی از مفاهیم متاخر برساخته فوکو، Dispositif یا سامانه است. منظور از سامانه سازوکارهای عناصر ناهمگنی مانند گفتمان ها، نهادها، ساخت های معماری، تصمیمات نظارتی، قوانین، اقدامات اداری، گزاره های علمی، گزاره های فلسفی، اخلاقی و بشردوستانه که موجب تقویت و حفظ اعمال قدرت در جامعه می شود. در این پژوهش، پس از بررسی کوتاه این مفهوم در دستگاه فکری فوکو و معرفی دیدگاه های برخی از نظریه پردازان نسبت به این مفهوم، به شناسایی و معرفی یک سامانه در تاریخ به نام «سامانه التقاط عناصر ایرانیت و اسلامیت» در دوره عباسیان می پردازیم. منظور از سامانه التقاط عناصر ایرانیت و اسلامیت این است که از حدود یک قرن بعد از ورود اعراب مسلمان به ایران و با توجه به ضرورت تاریخی، وقتی نیروها و گروه های تاثیرگذار بر هویت ایرانی متوجه شدند که نه با تاکید صرف بر هویت اسلامیت و نه با تاکید صرف بر هویت ایرانیت، نمی توانند بر مردم ایران تاثیر بگذارند، هرکدام سعی کردند به گونه ای به ترکیب و التقاط عناصر هویتی ایرانی و اسلامی بپردازند تا از این ترکیب بتوانند اندیشه ای تولید کنند که هم زمان مورد اقبال مردم ایران و دین اسلام برخوردار شوند.

سامانه, هویت, ایرانیت, اسلامیت, قدرت, گسست