محمد یزدانی نسب - استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه شهید بهشتی
سالار کاشانی - پژوهشگر پسادکتری در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

روابط و مناسبات نخبگان سیاسی در ایران معاصر بیشتر به ویژگی های شخصیتی نخبگان تقلیل داده شده است تا شرایط و زمینه های ساختاری. در این مقاله روابط و مناسبات نخبگان در ایران معاصر با تاکید بر وجه مصالحه آن بررسی شد. سوالات مقاله عبارتند از: آیا می توان الگوی مشترکی در مناسبات نخبگان در ایران معاصر شناسایی کرد؟. چرا نخبگان سیاسی ایران معاصر پس از هر نوع همکاری و ائتلاف، و رسیدن به مقصود اولیه، گرفتار شکاف شدند و نتوانستند ائتلاف را تداوم بخشند؟ برای پاسخ به این سوالات، دو زمینه را از یکدیگر تفکیک کرده ایم: شرایط جنبشی و شرایط نسبتا دموکراتیک. نتایج نشان می دهند در تاریخ معاصر ایران ائتلاف همواره در بستری غیردموکراتیک و در شرایط جنبشی رخ داده است. وجود دشمنی مشترک که غالبا متشکل از نخبگان حاکم است شکل گیری ائتلاف را میان نیروهای سیاسی مخالف اجتناب ناپذیر می کند. در شرایط نسبتا دموکراتیک و غیرجنبشی که در آن قدرت دشمن مشترک تضعیف شده است، نخبگان رقیب تن به مصالحه با یکدیگر نمی دهند. مهمترین عوامل تبیین کننده عدم مصالحه یا عدم تداوم ائتلاف در وضعیت پساجنبشی عبارتند از: ماهیت ائتلاف، شکاف های ایدئولوژیک نخبگان، منابع قدرت و سازمان نخبگان و ذهنیت سازش ناپذیر در فرهنگ سیاسی.

نخبگان سیاسی, تضاد نخبگان, منابع قدرت, ذهنیت سازش ناپذیر, ایران معاصر