مرتضی صانعی - استادیار گروه ادیان موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره
سید محمد حاجتی شکری - دانشجوی دکتری گروه ادیان موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

بحث توحید یا ثنویت زرتشتیان از مباحث پرچالش در آیین زرتشت است. توحید به معنای یگانه دانستن یا یکتاشمردن خداوند، مراتب و مظاهری مانند توحید در وجوب وجود، خالقیت، عبادت، ربوبیت و... دارد. ذکر مراتب و مظاهر توحید اهمیت بسزایی در بحث حاضر دارد؛ زیرا بیشتر نویسندگانی که پژوهشی درباره ی موضوع توحید در دین زرتشت داشتند ، روشن نکرده اند که کدام یک از مراتب توحید را معیار در نظر گرفته اند. این امر ازیک سو به دیدگاه های گوناگون و حتی متناقض منجر شده و ازسوی دیگر، انکار نویسندگان زرتشتی را به دنبال داشته است. مقاله ی پیش رو با روش تحلیلی انتقادی به بحث از سه مرتبه از مراتب توحید، یعنی توحید در وجوب وجود، خالقیت و عبادت اختصاص یافته و با تکیه بر متون دینی زرتشتیان، به ویژه گاهان منسوب به زرتشت، نشان داده است که پذیرش ادعای توحید با تمام مراتب آن، در آیین زرتشت دشوار است؛ نمونه ای که می توان به آن اشاره کرد، مرتبه ی توحید در خالقیت است که در آیین زرتشت نفی شده است. ذکر مراتب خداشناسی زرتشتی به صورت مجزا و تحلیل و بررسی هریک از مراتب، نوآوری تحقیق حاضر است.

آیین زرتشت, توحید, ثنویت, خالقیت, عبادت