نعمت اله بدخشان -  استادیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز

مساله ی توجیه صدق ادراکات بشر و اثبات واقع نمایی شناخت، که از آن به ارزش شناخت تعبیر می شود، از اساسی ترین و درعین حال پیچیده ترین مسائل مربوط به ادراکات است. شهید مطهری با آن که همه ی ادله ی وجود ذهنی را اثبات کننده ی ادعای حکمای مسلمان مبنی بر حصول صورت و عین ماهیت معلوم در ذهن نمی داند، معتقد است که «حکم ایجابی بر معدومات» به منزله ی یکی از دلایل اثبات این ادعا، اگر بر مبنای قضایای حقیقیه به صورتی که خواجه نصیرالدین در کتاب تجرید الاعتقاد مطرح کرده است، مطرح شود، نه تنها برای رد نظریه ی اضافه، بلکه برای اثبات ادعای حکما نیز کافی خواهد بود. در این نوشتار، این ادعا بر پایه ی تفسیری از قضایای حقیقیه، که درست تر و مقبول تر به نظر می رسد، نقد و بررسی شده و همچنین کفایت این دلیل به دلیل صعوبت و یا غیر ممکن بودن دستیابی به ذاتیات و عین ماهیات اشیا، مداقه و نقد شده است. نتیجه ی چنین کوششی از سوی شهید مطهری و حکمای مسلمان درباره ی توجیه صدق، تنها رسیدن به رئالیسمی است که از آن به رئالیسم مفهومی- حکایی یاد می شود، نه رئالیسم ماهوی، که شهید مطهری آن را تنها راه واقع بینی شناخت و کشف واقع می داند.

۱- قضایای حقیقیه, ۲- توجیه صدق, ۳- وجود ذهنی, ۴- ماهیت, ۵- رئالیسم ماهوی, ۶- رئالیسم مفهومی- حکایی