محمد عیسی دانش - فارغ التحصیل سطح چهار فقه و اصول جامعه المصطفی العالمیه

در این تحقیق سعی بر این است تا آیاتی از قرآن کریم که برای جریان اصول عملیه یعنی، برائت، تخییر احتیاط و استصحاب به آن استدلال شده مورد بررسی قرار بگیرد. و این که آیاتی که علماء به آنها تمسک و استدلال نموده، استخراج شده. و دیگر این که در این تحقیق به کیفیت و چگونگی و جه و تقریب استدلال به این آیات برای اثبات مدعیین و یا به عبارت دیگر برای اثبات مدعای اصولیین در مقابل اخباریین پرداخته شده و اشکالات و ایراداتی که بعضی از اعاظم بر استدلال به این آیات وارد نموده اند، نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته.مثلا: در باره بعضی از آیاتی که در مورد اصل برائت ذکر شده بعضی از اعاظم اشکال نموده که این آیات در باره امم سابقه بوده و یا این که این آیات مربوط به عذاب دنیوی هست و بحث ما در باره عذاب اخروی است و امثال این ایرادات که بعضی دیگر از اعاظم نیز از این ایرادات جواب داده اند. و ما از باب این که: (خذ العلم من افواه الرجال) تقریبا نظرات تمام اعاظم اصولیین که برای اثبات جریان اصل برائت در موارد مشکوک الحکم به آیاتی از قرآن کریم استدلال نموده و هم چنین به ایرادات و اشکالات این اعاظم بر این استدلالات پرداخته در این تحقیق ذکر کرده ایم. دلیل این که در بعض موارد بسیار مفصل وارد شده ایم به خاطر این بوده که گرچه اصل استدلال یکی بوده ولی به خاطر این که هریک از این اعاظم در تقریب استدلال و یا اشکال و ایراداتی که بر این استدلال گرفته اند نکته هایی زیبایی وجود داشته که ما نخواستیم از آن بگذریم!. البته در آیات قرآن کریم آنچه که مورد استدلال واقع شده بیشتر در مورد دو اصل برائت و احتیاط بوده و به عبارت دیگر در واقع در بحث از آیات اصولی قرآن کریم دو قشر از اعاظم در مقابل هم قرار گرفته و موضع گیری نموده اند که عبارت باشند از اخباریین که قائلند که در موارد مشکوک الحکم و مشتبهات به خاطر وجود ادله دال بر احتیاط و توقف، باید احتیاط کرد و در مقابل اصولیین که قائلند به این که در این گونه موارد و با فرض فقدان نص و دلیل اصل برائت جاری می گردد و اما در مورد دو اصل دیگر یعنی تخییر و استصحاب آیاتی که بشود به آن استدلال نمود یافت نشده است. و یا به عبارت دیگر در رابطه با جریان دو اصل تخییر و استصحاب هیچ یک از اعاظم فقه و اصول، مستندی از آیات قران کریم ذکر ننموده و به سایر ادله اکتفا نموده اند. حدود (۱۳) آیه برای جریان اصل برائت مورد استدلال واقع شده (البته در این شماره تنها به ۶ آیه از آیات قرآن کریم برای جریان اصل برائت اشاره شده.) و علما ضمن ذکر این آیات ،تقریب، و وجه استدلال و هم چنین مناقشات و اشکالات وارده بر تمسک و استدلال به این آیات را نیز بیان نموده اند. و حدود (۷۰) آیه نیز برای جریان اصل احتیاط و حسن آن مورد تمسک و استدلال قرار گرفته که در رابطه با آیات احتیاط باید این نکته را نیز اضافه نمود که این آیات به سه دسته تقسیم شده: یک دسته آیاتی که ازقول و عمل بغیر علم نهی می کند و دستور به احتیاط می دهد. دسته دوم آیاتی که از القاء در هلکه و اقتحام در شبهات نهی می کند. و دسته سوم هم که قسمت عمده و اکثر آیات را تشکیل می دهد، دستور به تقوی و پرهیزگاری می دهد که عبارت اخرای احتیاط است .

اصل برائت, احتیاط, تخییر, استصحاب, تقوی