محمدجواد اسماعیلی - استادیار دانشگاه شهید بهشتی

منطق مفهوم سازی در علوم اجتماعی یکی از مناقشات معرفت شناسی و روش شناسی  را تشکیل می دهد. یکی از اصلی ترین نزاع ها حول نسبت دانش و ارزش است که آیا  ضروری و ممکن است که دانشمند اجتماعی در ساخت و پرداخت مفاهیم از ورود ارزش های فرهنگی اجتناب کند یا اینکه ارزش ها از عناصر مقوم و منطقی مفهوم سازی محسوب می شوند؟ در این صورت، مفهوم سازی آغشته به ارزش های محقق چگونه مخل عینیت نیست؟ در پاسخ به این پرسش، رهیافت اثباتی و طبیعت گرایانه دورکیم معتقد است که مفاهیم علوم اجتماعی غیرارزش بار و دخالت ارزش های محقق در مفهوم سازی مخل عینیت است. پژوهش حاضر بر اساس رهیافت پسااثباتی وبر که بر معرفت شناسی ایده آلیسم کانت، نئوکانتی ها و منظرگرایی نیچه استوار است، استدلال می کند که مفاهیم علوم اجتماعی ارزش بارند؛ اما ارزش باری مفاهیم اجتماعی نه تنها مانع عینیت نیست که شرط سوبژکتیو عینیت است. نگارنده بر اساس تفکیک وبری ربط ارزشی از حکم ارزشی، نشان می دهد که دخالت ارزش های محقق اجتماعی در مفهوم سازی تیپ آرمانی در چه سطحی جایز است و در چه سطحی ناجایز و مخل بی طرفی در علم و تحصیل عینیت است. 

تیپ آرمانی, مفهوم سازی, ربط ارزشی, حکم ارزشی, عینیت