فخرالسادات خامسی هامانه - استادیار زبان و ادبیات فارسی، گروه علوم انسا نی، دانشگاه فنی و حرفه ای، تهران، ایران

یکی ازمشخصات ادبیات مدرن، بی تردید گروتسک است . «گروتسک» گونه ای هنجارگریزی و تحریف ساختمند و هدفمند است و هرچیز تحریف شده ، غیرعادی و غریب و زشت را شامل می شود که از بستر معمول روایت انحراف یافته باشد . بارزترین ویژگی هایی که یک اثر را گروتسک می سازد،عبارت است از: ناهماهنگی، افراط و اغراق، نابهنجاری و خنده آوری و ترسناکی. گروتسک از این نظر که نوعی تمسخر فیلسوفانه ناهنجاری است کارکردی شبیه به طنز دارد . وجه مشخصه ی گروتسک در ادبیات، بیگانه یا وارونهسازی است که از طریق آن توسط اغراق از یک سو و خنده دار بودن از سوی دیگر جوهرش عیان میشود. «قصه شهر سنگستان» از مجموعه « از این اوستا» چهارمین مجموعه شعر مهدی اخوان ثالث است . در این شعر- قصه ، راوی به شیوه « هم گفتمانی» و با زبانی نمادین و اسطوره ای مباحث سیاسی اجتماعی زمان خود را بازگو می نماید. یکی از شگردهای ادبی و بالغی اخوان استفاده از آیرونی وزبان طنز یا به بیانی درست تر «طنز سیاه» در بازگویی واقعیت های اجتماعی و رویدادهای سیاسی در این منظومه حماسی است .در این شعر، زبان، محملی برای خلق لحظه های گروتسکی می شود. زبان اخوان ابتدا فاش و عریان سپس نمادگرا و اسطوره ای و طنزآلود می گردد خود را به نادانی زدن کبوتران ، عقب نشینی شهریار شهر سنگستان از مواضع خود ، ریشخندهای کلامی و بلاغی و نیز دراماتیک و تراز یک کبوتران، ریشخند موقعیت قهرمان داستان آنگاه که پایانی برخالف تصور وی رقم می خورد و...نمونه هایی از جلوه های آیرونیک و گروتسک در این شعر است. در این مقاله پس از درآمدی بر مفهوم لغوی «آیرونی» و انواع آن و«گروتسک» و ویژگی های آن ، به واکاوی نمود سبک «گروتسک» و جلوه های « آیرونی» در شعر «قصه شهرسنگستان» از اخوان ثالث پرداخته می شود .

آیرونی، گروتسک ، طنز سیاه، ادبیات، اخوان ثالث، قصه شهر سنگستان.