زهرا قطبی - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
علی حسن بیگی - دانشیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
محمدرضا قاسمی - استادیار، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه اراک، اراک، ایران
ابراهیم ابراهیمی - استاد تمام، گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

رویکرد عالمان در حوزه تفکر و دانش متاثر از عوامل گوناگونی است. رویدادهای تاریخی یکی از عوامل رویکرد عالمان به حوزه مذکور است. به­ طور مشخص می توان گفت، رویداد تاریخی فتوحات خلفای نخستین و غنائم حاصل از آن تاثیر گسترده­ای بر ارتقاء زندگی مادی مسلمانان آن عصر گذاشت. این مطلوبیت به ­دست آمده از غنائم به تاثیرپذیری اندیشه عالمان آن عصر و عصرهای نزدیک به آن، از مولفه برجسته آن فتوحات که همان جهاد ابتدایی است، منجر شد. به­ گونه­ ای که برخی از اندیشمندان همچون طبری (م۳۱۰ه.ق.) به­ جهت تثبیت نظام معنایی سامان یافته از فتوحات خلفا در اذهان جمعی اجتماع، غالب آیات جهاد را با انگاره جهاد ابتدایی فهم نمودند. این نگرش تفسیری، رابطه معناداری را با فضای فکری حاکم بر دوران حیات وی نسبت به فتوحات خلفای نخستین پررنگ می­ نماید. پژوهش حاضر گامی نو و در واکاوی و اثبات این انگاره معنادار بوده­ است. این پژوهش به روش تحلیلی- انتقادی می­ باشد. دستاوردهای یافت شده گواه آن است که طبری در فهم آیات جهاد از مسیر درست علمی خارج شده­ است. وی متاثر از فتوحات خلفای نخستین و در راستای صحه نهادن بر آن، گاه به ذکر روایتی مدلس، نسخ تمامی آیات مقیده جهاد به نفع جهاد ابتدایی و عدول از محکمات سیره نبوی اقدام کرده است. 

طبری, آیات جهاد, فتوحات, خلفای نخستین