حسن رضایی - استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد
محمدهادی عرفان - دانشجوی دکتری معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، پردیس بین الملل

معماری ایران، از دیرباز، با توجه به نور و مفهوم آن در فرهنگ ایرانی عجین بوده است. تاثیر نور روز در معماری ایرانی از دوره ی اورارتوی و بعدها دولت ماد تا کنون قابل بررسی و ردیابی است. نور روز، و نور در شب، علاوه بر جنبه ی فنی، معمارانه و عملکردی در معماری ایران، با عقبه ی فرهنگی، حکمی، و آئینی نور در تمدن ایران ممزوج شده است. نور نقطه تلاقی حکمت، فن، و دانش معماری در طول تمدن دیرپای ایرانی است. گروه خوردن نور در معماری با آئین های این سرزمین، جنبه ای راز آلود و با نمادی از پاکی و نیروهای اهورایی به آن بخشیده است. و در مقابل تاریکی، علاوه بر معنایی در معماری ایران، جنبه ای اهریمنی، و گاه منفی یافته است. بعد از ورود اسلام به ایران، نگاه حکمی ایرانیان، تاثیری شگرف بر معنای نور در معماری اسلامی در ایران گذارد. در این مقاله به برسی معنای تاریخی نور در فرهنگ ایران و تاثیر و ترجمه ی آن در معماری تاریخی ایران پرداخته می شود و چهار کارکرد آئینی، تکنیکی، معمارانه، و حکمی در این سیر تاریخی مرور و بررسی می شود. عرفان اسلامی تلقی خاصی از نور دارد که حتی در ادبیات عرفانی برای تفسیر و توصیف معماری فضاهای مذهبی بکار رفته است. دو رویکرد اساسی شکل دهندگی و معنابخشی، قسمت مهمی از تجربه ی نور در معماری ایرانیان در طول تاریخ است. هدف از این مقاله، مرور به معنای تاریخی نور در چهار وجه مذکور در معماری و فرهنگ ایران است. روش تحقیق کتابخانه ای و اسنادی است. نتیجه این مقله به مرور کارکرد و معنای نور در سیر تاریخی معماری و تعامل آن با فرهنگ ایران اشاره خواهد داشت.

معماری، نور، نورپردازی، روشنایی، تاریکی