آرزو رنگچیان - استادیار، گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، موسسه آموزش عالی شمس، گنبد کاووس، ایران
عرفان لاجوردی - استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

مفهوم امتیاز و پیدایش شرکت های امتیازی در حقوق عمومی بر سه مبنا استوار است: پیدایش شخصیت حقوقی، مسئولیت محدود و انحصار. شخصیت حقوقی، ابتدا در اصناف و شرکت های تنظیم بازار پدید آمد و مسئولیت محدود، محصول تاسیس شرکت های امتیازی است؛ از میان سه معنای امتیاز، انحصار، برجسته تر است: سلب اهلیت از اتباع و تخصیص آن به یک شخص داخلی یا خارجی؛ اما نمی توان «امتیاز» را به «انحصار» تقلیل داد. امروزه هر سه ویژگی «امتیاز»، در شرکت های دولتی متجلی است. در ایران، قانون به چنین شرکت هایی، مشروط به تامین منافع عمومی، شخصیت حقوقی اعطا می کند و مسئولیت محدود آنها نه از سرمایه که از قانون ناشی می شود. همچنین این شرکت ها، گاه در چارچوب ملی سازی، از انحصار نیز برخوردارند. مقاله حاضر با روشی توصیفی تحلیلی، به مبانی حقوقی پیدایش و فروپاشی شرکت های امتیازی و تاثیرات آنان بر شرکت های دولتی معاصر می پردازد.

اصناف, امتیاز, انحصار, شخصیت حقوقی, شرکت امتیازی, شرکت تنظیم بازار, شرکت دولتی, مسئولیت محدود