سجاد جلیلیان - کارشنای پژوهش
بهرام قنبری - کارشناس

حمله­ی متفقین به ایران در شهریور ۱۳۲۰ منجر به سقوط رضا خان و عفو عمومی زندانیان سیاسی شد و آغازگر دوره­ای از فعالیت آزاد سیاسی و حزبی در ایران گردید. بخشی از گروه ۵۳ نفر همراه با چند تن از کمونیست­های قدیمی و چهره­های ملی حزب توده را تاسیس کردند. در سال دوم تاسیس خود نمایندگانی را به مجلس چهاردهم فرستاد. با تایید درخواست امتیاز نفت شمال توسط دولت شوروی با مصدق سرشاخ شد و رابطه­ی پر فراز و نشیبی را با مصدق آغاز کرد. این حزب همزمان با تشکیل فرقه­ی دموکرات آذربایجان و جمهوری کردستان به اوج قدرت خود رسید؛ ولی با شکست حرکت­های مذکور و انشعاب داخلی در ۱۳۲۶ و غیرعلنی شدن حزب در ۱۳۲۷ و فرار برخی از رهبران دچار شکست سختی شد. حزب توده با تاسیس جبهه ملی و شکل­گیری نهضت ملی کردن نفت در مجلس فعالیتش را گسترده­تر نمود؛ اما نتوانست وجود حزب دیگری را که مدعی اهداف ملی باشد، تحمل کند؛ بنابراین رفتار­های تعارض­آمیزی را با جبهه­ی ملی در پیش گرفت. در دوره نخست­وزیری مصدق، کارکرد وی رضایت حزب را به دست نیاورد. بنابراین مورد آماج حملات حزب قرار گرفت تا اینکه سیاست حزب با جریان ۳۰ تیر ۱۳۳۱ تغییر یافت. حزب توده اگرچه از بزرگترین احزاب ایران به شمار می­آمد، در اواخر حکومت مصدق به طرفداری از وی پرداخت؛ اما نتوانست در کودتای ۲۸ مرداد۱۳۳۲عکس­العمل خاصی از خود نشان دهد و در طی چند سال از هم پاشیده شد.     کلید واژگان: حزب توده، مصدق، جبهه­ی ملی، نفت، کودتای ۲۸ مرداد .

حزب توده, مصدق, جبهه­ی ملی, نفت, کودتای ۲۸ مرداد