کیمیا فتوت - گروه مهندسی شیمی، دانشکده مهندسی شیمی و نفت، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
لیلا خازینی - گروه مهندسی شیمی، دانشکده مهندسی شیمی و نفت، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
یوسفعلی عابدینی - گروه فیزیک، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
محمدرضا یوسفی - گروه مهندسی شیمی، دانشکده مهندسی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

سابقه و هدف: امروزه با گسترش فعالیت واحدهای صنعتی، غلظت آلاینده­ ها در هوا افزایش یافته و انسان­ ها از طریق تنفس، بلعیدن و جذب پوستی در معرض آن­ها قرار می­ گیرند. در میان تمام آلاینده ­ها، فلزات سنگین به دلیل ماهیت سمی خود بسیار مورد توجه متخصصان زیست ­محیطی قرار گرفته ­اند. غلظت بالای فلزات سنگین در محیط ­زیست، می ­تواند خطر اثرات نامطلوب بر سلامتی انسان را افزایش دهد. شهرک صنعتی ناجی زنجان با فعالیت واحدهای ریخته ­گری مس و آلیاژهای آن، به ­عنوان یکی از منابع انتشار فلزات سنگین در هوای شهر زنجان می­ باشد؛ لذا ارزیابی غلظت و اثرات بهداشتی فلزات سنگین منتشره از شهرک مذکور، از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. مواد و روش ­ها: به منظور ارزیابی غلظت و اثرات بهداشتی فلزات سنگین منتشره از واحدهای صنعتی شهرک صنعتی ناجی، نمونه­ برداری از کل ذرات معلق هوای شهرک مذکور و مناطق مجاور آن (۱۰ ایستگاه)، طی دو دوره (بهمن ۱۳۹۹ و اردیبهشت ۱۴۰۰) انجام شده است. جهت شناسایی فلزات سنگین از آنالیز طیف ­سنجی جرمی پلاسمای جفت شده القایی (ICP-MS) استفاده شده است. در این آنالیز، فلزات سنگین نقره، آرسنیک، کادمیوم، کروم، مس، آهن، سرب، آنتیموان، وانادیم و روی شناسایی شده ­اند. همچنین در ادامه به ارزیابی خطر ابتلا به بیماری­ های سرطانی و غیر سرطانی ناشی از تنفس، بلعیدن و جذب پوستی فلزات سنگین موجود در ذرات معلق هوا برای دو گروه سنی کودکان و بزرگسالان پرداخته شده است. نتایج و بحث: غلظت فلزات سنگین شناسایی شده در بهمن ۱۳۹۹ و اردیبهشت ۱۴۰۰، با استانداردهای ملی کیفیت هوای محیط، مقایسه شد. نتایج حاصل از این مقایسه نشان داد که غلظت کروم و آهن در تمامی ایستگاه ­های شهرک صنعتی ناجی بالاتر از استاندارد است. همچنین، غلظت نقره، کادمیوم، کروم، مس، آهن، آنتیموان، وانادیم و روی در تمامی ایستگاه­ های مجاور شهرک صنعتی مذکور بالاتر از استاندارد می ­باشد. نتایج ارزیابی خطر ابتلا به بیماری­ های غیر سرطانی مواجهه با فلزات سنگین موجود در ذرات معلق هوا، در هر دو فصل زمستان و بهار، نشان داد که در تمامی ایستگاه­ ها مواجهه با فلزات سنگین هوا، خطری برای سلامت افراد جامعه ندارد. بیشترین خطر ابتلا به بیماری­ های سرطانی در فصل زمستان و بهار به ترتیب ناشی از مواجهه با آرسنیک (در ایستگاه ۲، داخل شهرک صنعتی) و کادمیوم (در ایستگاه ۴، داخل شهرک صنعتی) مشاهده شد. در فصل بهار، خطر ابتلا به بیماری­ های سرطانی ناشی از مواجهه با آرسنیک و کادمیوم در تمامی ایستگاه ­ها به جز ایستگاه ۲ نسبت به فصل زمستان بیشتر مشاهده شد. این در حالی است که در فصل بهار، خطر ابتلا به بیماری­ های سرطانی ناشی از مواجهه با سرب در تمامی ایستگاه ­ها نسبت به فصل زمستان کمتر مشاهده شد. به طور کلی می­ توان بیان کرد که مقادیر شاخص خطر به دست آمده برای گروه سنی کودکان، بیشتر از گروه سنی بزرگسالان می ­باشد؛ لذا کودکان در مواجهه با فلزات سنگین هوا، بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع بیماری­ های سرطانی و غیر سرطانی قرار دارند. نتیجه ­گیری: نتایج ارزیابی مواجهه فلزات سنگین منتشره از شهرک صنعتی ناجی بر سلامتی انسان، نشان می ­دهد که خطر ابتلا به بیماری­ های غیر سرطانی، افراد منطقه مورد مطالعه را تهدید نمی ­کند؛ اما خطر ابتلا به بیماری­ های سرطانی ناشی از آرسنیک و کادمیوم در اکثر ایستگاه­ های مورد بررسی بالا است.

آلودگی هوا, فلزات سنگین, طیف سنجی جرمی پلاسمای جفت شده القایی, خطر ابتلا به بیماری های سرطانی و غیر سرطانی