محمد امینی - دانشجوی دکتری رشته اندیشه معاصر مسلمین جامعه المصطفی العالمیه نمایندگی تهران و البرز
محمدجواد نوروزی - دانشیار موسسه آمورزشی و پژوهشی امام خمینی ره

نوشتار حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که میان اسلام و ناسیونالیسم و بالتبع میان مسلمان بودن و ملی گرا بودن چه نسبتی وجود دارد؟ آیا نسبت تضاد وجود دارد یا نه؟ این تحقیق، به لحاظ هدف بنیادی و مبنایی است و به لحاظ روش، از روش تحلیل محتوای کیفی و روش تطبیقی، استفاده کرده است. براین اساس، نخست، ماهیت اسلام و مولفه های تفکر اجتماعی –سیاسی در اسلام بررسی شده است، سپس ماهیت ناسیونالیسم و مولفه های تفکر اجتماعی–سیاسی در ناسیونالیسم بحث شده است. در مرحله سوم، وجوه تشابه و تمایز اسلام و ناسیونالیسم بیان شده است و در گام چهارم، نسبت اسلام و انواع سه گانه ناسیونالیسم، استقلالی-دفاعی، مدنی-سیاسی و قومی-فرهنگی تبیین شده است؛ ازاین رو، تحقیق حاضر، به لحاظ هدف بنیادی و مبنایی است و به این نتیجه دست یافته است که میان  اسلام و ناسیونالیسم سازگاری مشروط وجود دارند؛ اسلام به عنوان دین جامع، ناسیونالیسم قومی-فرهنگی را طرد و با ناسیونالیسم استقلالی و مدنی در برخی مصادیق مانند پذیرش تنوع و تکثر قومی-فرهنگی، استقلال طلبی و انسجام اجتماعی، تشابه و در بسیاری از مسایل مانند مبانی نظری، اهداف، ارزش ها و مشروعیت حاکمیت، تفاوت ماهوی دارند. 

اسلام, ناسیونالیسم, امت اسلامی, ملت, قومیت, استقلال, سازگاری مشروط