پروین کدیور - استاد گروه روان شناسی، دانشگاه خوارزمی
غلامرضا صرامی - استادیار گروه روان شناسی، دانشگاه خوارزمی
زهرا اشعری - دانشجوی دکتری روان شناسی، دانشگاه خوارزمی

مقدمه: این پژوهش به آزمون مدلی در رابطه با رشد وجدان در اوان کودکی می‎پردازد. چگونگی ارتباط دو مبنای رشدی محیط تربیتی و ویژگی‎های سرشتی کودک در رشد وجدان اخلاقی او همواره مورد مطالعه پژوهشگران بوده است. در این مقاله برای بررسی ارتباط میان عوامل درونی و محیطی در رشد اخلاقی کودک، نقش متغیر کنترل تلاش‎مند در رابطه تعامل مادر کودک و رفتار سازگار با قانون و همدلی که دو جنبه از وجدان هستند، بررسی می‎شود. روش: بدین منظور ۵۱۵ کودک پیش­دبستانی، به طور تصادفی انتخاب شدند و مادران آن­ها پرسشنامه‎های مربوط به هر سه متغیر را پاسخ دادند. با استفاده از روش تحلیل مسیر برای دو متغیر وابسته همدلی و رفتار سازگار با قانون و زیرمقیاس‎های تعامل مادر کودک شامل نزدیکی (تعامل مثبت)، وابستگی و تعارض و زیرمقیاس‎های کنترل تلاش­مند، شامل بازداری درونی، تمرکز توجه، خوشایندی محرک‎ها و حساسیت ادراکی، اثرگذاری تعامل مادر کودک بر ابعاد وجدان در ۲۴ مسیر بررسی شد. شاخص‎های برازش در همه مسیرهای پیشنهادی مدل، به جز یک مورد، معنادار و مناسب بود. یافته ­ها: در مجموع، نتایج آزمون مدل، نشان می‎دهد که تعامل مثبت مادر کودک با واسطه کنترل  تلاش­مند بر همدلی و رفتار سازگار با قانون در سن پیش­دبستان تاثیر دارد. همچنین نتایج پژوهش، فقدان نقش واسطه‎ای کنترل تلاش­مند کودک را در رابطه‎ مولفه وابستگی مادر کودک بر رفتار سازگار با قانون کودک نشان می‎دهد. نتیجه­ گیری: این پژوهش، نقش و اهمیت عاملیت، به ویژه کنترل تلاش­مند را در سن پیش­دبستان، برای نتیجه‎بخش بودن تعامل مثبت با مادر در درونی‎سازی ارزش‎های اخلاقی نشان داد.

وجدان, همدلی, رفتار سازگار با قانون, تعامل مادر کودک, عاملیت, کنترل تلاش‎مند, پیش‎دبستان