محمدعلی نظری - کارشناس مسئول نشریات دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) افغانستان

در این نوشتار روش شناسی اکتشاف نظریه اجتماعی قرآن کریم، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته اصلی تحقیق عبارت است از این که سیطره فردگرایی روش شناختی یا شیوه تجزیه ای در فهم قرآن مانع اصلی در صورت بندی نظریه های اجتماعی قرآن و تاسیس علم الاجتماع اسلامی بوده است. استحصال و اکتشاف «نظریه» قرآنی در عرصه های گوناگون زندگی انسان، وقتی ممکن می گردد که آیات قرآن در چارچوب الگویی روش شناختی جامعه نگر و زایا مورد فحص و کندوکاو قرار گیرند. مقصود از الگوی روش شناختی جامعه نگر، نهادینه شدن رویکرد قرآن پژوهانه ای است که در آن فرایند نظریه ورزی از استنباط احکام فردی فراتر رفته و به دنبال وظیفه مهم تری که همان اکتشاف و استنباط چارچوب های کلان و زیربنایی نظریه قرآنی در ساحت های مختلف زندگی انسان از قبیل اقتصاد، سیاست، فرهنگ و غیره است، حرکت نماید. بدون تردید تا زمانی که چنین تحول روش شناختی در حوزه قرآن پژوهشی صورت نگرفته، نمی توان انتظار داشت که قرآن کریم در متن زندگی بشر حضور داشته باشد و راه حل های نظام مند و کارآمدی را برای مسائل و پرسش های نوپدید حیات انسانی فراهم نماید. از جمله الگوهای روش شناختی که می تواند مطالعات قرآنی را از بن بست فردگرایی رهایی بخشیده و آن را مماس با واقعیت های عینی زندگی اجتماعی قرار دهد، مدل تاسیسی شهید صدر است که از آن تحت عنوان روش موضوعی یا «فقه نظریات» یاد می شود. در نوشتار حاضر این مدل روش شناختی با استفاده از روش تحلیلی-استنباطی بازسازی شده است.

روش شناسی , شهید صدر , فردگرایی , فقه النظریه , نظریه قرآن