هدایت حسین محصلی - دکتری فقه و معارف اسلامی با گرایش کلام اسلامی و استاد جامعه المصطفی
بهادر نوری - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فقه و اصول جامعه المصطفی العالمیه

       پرسش بنیادین دراین مقاله این است: آیا شارع در فرامین و احکام خود از اغراض و مقاصدی که برای عقل و خرد انسانی قابل فهم باشد، پیروی می کند؟ ماهیت مقاصد شریعت چیست؟ برای پاسخ این پرسش به «ماهیت مقاصد شریعت و اقسام آن از دیدگاه فریقین» پرداخته شده است، مبنای دانش مقاصد شریعت بر این است که خداوند به چیزی فرمان یا از چیزی باز نداشته، مگر اینکه مقصدی در ورای آن وجود دارد. اصطلاح مقاصد شریعت در میان اندیشمندان اهل سنت رایج و کتاب های  از گذشته تاکنون، در مورد آن دانش نوشته شده است. ولی در میان اندیشمندان شیعه به دلیل نوع منابع و ساختار اجتهاد و نیز شرایط تاریخی کم­تر دیده می­شود و بیش­تر اصطلاح حکمت و علل بکار رفته است. مقاصد شریعت و نصوص مبین آن در فقه امامیه نمی­تواند به عنوان یک منبع مستقل حکم شرعی قرار گیرد و بیش­تر نقش تفسیر نصوص شرعی را دارد. اما علمای اهل سنت (به جز ظاهریه) مقاصد شریعت و مصلحت را در قالب قیاس، مصالح مرسله، استحسان و سد ذرائع به عنوان منبع مستقل حکم شرعی به کار می­گیرند. مقاصد شریعت، پاسخ­گو به حس کنجکاوی که در سرشت بشر به ودیعه گذاشته شده است، می باشد؛ زیرا دیدگاه مقاصدی توجه انسان­ها را به دین جلب می­کند و خواهان جلب مصلحت و دفع مفسده است. هدف اصلی در این مقاله بیان ماهیت مقاصد شریعت و نقش آن در استنباط احکام است، که از منظر اندیشمندان  فریقین، مورد بررسی قرار گرفته است، حاصل یافته های این نوشتار عبارتنداز: ۱. مقاصد شریعت با عناوین گوناگون، مانند حکمت، تشریع، علل الشرایع...کانون توجه عالمان و امامان مذاهب اسلامی بوده است.   ۲. امروزه بدلیل ناتوانی مکانیزم فهم سنتی شریعت در رفع نیازمندی های جدید زمانه، مصلحان را بر انگیخت تا به جستجوی راه های خروج از این مشکل بیاندیشند، ازاین رو، به رهیافت مقاصدی در شریعت به استنباط حکم شرعی روی آوردند

مقاصد, شریعت, مصلحت, حکمت, مقاصد شریعت