اسماعیل دانش - پژوهشگر در جامعه المصطفی العالمیه قم

در این مقاله نسبت میان اختیار و ضرورت علی فعل اختیاری انسان، از دیدگاه استاد مطهری، مورد بررسی قرارگرفته است و اثبات نموده است که قانون علیت و معلولیت از قوانین مهم فلسفی و ارکان کلی قواعد و قوانین تمام علوم است. قانون علیت و معلولیت در برابر فرض صدفه و اتفاق است. از قانون علیت، قانون سنخیت علی معلولی و قانون جبر علی معلولی منشعب می شود که طبق قانون سنخیت، بین پیدایش حوادث و افعال انسان و موجودات ارتباط است. علت وجود دهنده معلول، ضرورت دهنده معلول است. انسان دارای حد اعلای از اختیار و آزادی است. هیچ ملازمهای بین قانون ضرورت علی و معلولی و مجبور بودن انسان نیست. ضرورت علی و معلولی درباره انسان با در نظر گرفتن علل و مقدمات مخصوص افعال و حرکات انسان موید اختیار و آزادی انسان است و انکار ضرورت علی و معلولی نسبت به افعال انسان موجب محدودیت و سلب اختیار و آزادی است. زیرا اگر افعال انسان یا مبادی او مانند اراده با ضرورت علی نباشد، ناچار باید پیدایش آن ها با صدفه و اتفاق باشد که این فرض ملازم سلب قدرت و اختیار از انسان است. افعال و حرکات انسان در نظام هستی با اختیار و آزادی انسان تنافی ندارد.

اختیار, ضرورت علی, معلولیت, جبر, مطهری