ملیحه فلکی - استادیار ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران.

تعاونی­های آب­بران در راستای بهره­گیری از توانمندی­های مردمی و جلب مشارکت آنان در سرمایه گذاری و استحصال و مهار آب­های سطحی ایجاد شده­اند. در حال حاضر به دلیل مشکلاتی از جمله وجود خرده مالکی، نبود قوانین مشخص و نبود مشارکت بین کشاورزان این تعاونی ها از کارایی لازم برخوردار نیستند. مطالعه حاضر، با هدف تحلیل سازوکارهای بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک شهرستان قوچان انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه اعضای تعاونی آب بران به تعداد ۴۹۰ نفر بودند که ۲۱۵ نفر از آنها براساس جدول کرجسی- مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه­ای با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده­ها پرسشنامه  بود. روایی پرسشنامه با استناد به نظر پانل کارشناسان و پژوهشگران در زمینه تعاونی آب بران مورد تایید قرار گرفت  و برای تعیین پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرنباخ استفاده شد که با توجه به مقدار آن برای بخش های مختلف پرسشنامه ( بین ۷۹/۰ تا ۹۵/۰) تایید شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از  مدل­سازی معادلات ساختاری با به­ کارگیری نرم افزار آموس  انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که سازوکارهای فنی، آموزشی-ترویجی، حمایتی، قانونی و اجتماعی در بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک تاثیر دارند و ۶۲ درصد واریانس متغیر وابسته را تبین نموده اند. سازوکارهای فنی و آموزشی – ترویجی بیشترین اثر را بر بهبود و ساماندهی تعاونی آب بران سد تبارک داشتند. از این رو، پیشنهاد می شود که در مداخلات آتی به منظور افزایش توانمندی تعاونی های آب بران و ایجاد شرایط مطلوب برای بهره برداری بهینه از آن­ها به این سازوکارها توجه ویژه ای مبذول گردد.

تعاونی آب بران, سازوکار, بهبود و ساماندهی, مدل سازی معادلات ساختاری, سد تبارک