فرید بشیان - دانشجوی دکتری شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
تکتم حنائی - دانشیار گروه شهرسازی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

بیان مساله: مفهوم فرم شهری بعنوان یکی از مهمترین موضوعات شهرسازی، همواره محل اختلاف صاحبنظران بوده است. بسیاری از آن ها با رویکردی کالبدی-عملکردی به فرم شهری نگریسته اند. در حالیکه برای شناخت آن باید مجموعه ای از نیروهای اثر گذار بر توسعه شهر را مورد بررسی قرار داد.هدف: هدف این پژوهش بررسی ابعاد، معیارها و شاخص های فرم شهری و نحوه ارتباط آن ها با نظریات پشتیبان در جهت دستیابی به درک جامع از مفهوم فرم شهری می باشد.روش: برای دستیابی به هدف مذکور، از روش فراترکیب استفاده شده است. در مرحله اول از میان ۶۹ منبع مرتبط یافته شده، تعداد۳۱ منبع با استفاده روش ارزیابی کسپ، غربال و انتخاب گردید. در مرحله بعد، منابع مذکور با محوریت سوال پژوهش در نرم افزار Maxqda۲۰۲۰ کدگذاری شده و مورد تحلیل قرار گرفت.یافته ها: در نوشتار حاضر طی فرآیند استخراج اطلاعات، مجموعا۷۲ کد شناسائی گردید. این تعداد در قالب ۴ مقوله "انواع فرم شهری معاصر"، "ابعاد فرم"، "وضوح" و "نظریات پشتیبان" طبقه بندی و مورد بررسی قرار گرفت.نتیجه­گیری: در این پژوهش تلاش شده است که با بررسی منابع ۴۰ سال اخیر، دیدگاه نسبتا کاملی در مورد فرم شهری ارائه شود. بنابر تحلیل های صورت گرفته، مفهوم فرم شهری مشتمل بر دو بعد نهان و آشکار می باشد. بعد آشکار ناظر بر ویژگی های بیرونی و قابل رویت بوده و بعد نهان بر ویژگی های درونی و غیر ملموس تکیه دارد. در طی سالیان اخیر، نظریه پردازان تلاش کرده اند ویژگی های بیشتری از بعد نهان فرم شهری را مورد توجه قرار دهند. برای دستیابی به فرم شهری مطلوب، باید توجه بیشتری به این بعد داشت، چراکه ابعاد و شاخص های نهان، پیشران های توسعه شهر بوده و اثرگذاری بلند مدت بر سیستم های شهری می گذارند.

بعد نهان, شهر, فراترکیب, فرم شهری, تحلیل لایه ای علت ها