حمزه نور - استادیار/ بخش حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران
محمود عرب خدری - استاد/گروه مهندسی حفاظت آب و خاک، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران
علی دسترنج - استادیار/ بخش حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

قرق یکی از روش های مدیریتی آبخیزداری و احیای زیست بوم های مرتعی است که به منظور بهبود پوشش گیاهی و نیز مهار فرسایش خاک اعمال می شود. مدیریت قرق بخشی از پایگاه تحقیقات حفاظت خاک سنگانه کلات از حدود ۲۵ سال پیش شروع شد که به بهبود پوشش گیاهی در اغلب دامنه ها نسبت به منطقه تحت چرای دام ها منجر شده است. با این حال، هم چنان پوشش گیاهی در برخی از دامنه های منطقه قرق مستقر نشده است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف تعیین اثر قرق مرتع بر فرسایش خاک ۱) در دامنه های دارای پوشش و فاقد پوشش و ۲) در کرت های فرسایشی با طول مختلف، با مقایسه فرسایش خاک دو حوضه کوچک مشابه تحت چرای آزاد دام (E۶) و قرق (E۴) طی ۲۴ واقعه بارش طبیعی طرح ریزی شد. در هر یک از دو حوضه ، شش کرت فرسایشی با سه طول ۵، ۱۰ و ۱۵ متر (به ­ترتیب با مساحت ۱۰، ۲۰ و ۳۰ مترمربع) در دو وضعیت پوشش (دارای پوشش و فاقد پوشش) انتخاب شد. سپس، اثر طول کرت و وضعیت پوشش گیاهی بر فرسایش خاک به روش t جفتی مقایسه شدند. نتایج نشان داد که در بارش های مشابه، فرسایش خاک در کرت های چرا شده از حداقل ۲۸۲ درصد تا حداکثر ۵۵۰ درصد بیش تر از کرت های تحت قرق است. هم چنین در هر دو دامنه با و بدون پوشش گیاهی اثرگذاری قرق بر فرسایش خاک با افزایش طول کرت، بیش تر شده است. به گونه ای که در کرت های با طول ۵، ۱۰ و ۱۵ متر متوسط کاهش فرسایش خاک در منطقه قرق به ترتیب ۳۰۵.۵، ۳۶۳.۵ و ۵۴۲.۵ درصد به دست آمد. بنابراین با افزایش طول جریان، اثرگذاری قرق مرتع بر کاهش فرسایش خاک بیش تر شده است. از سوی دیگر در دامنه دارای پوشش گیاهی، قرق مرتع اثر نسبی بیش تری بر کاهش فرسایش خاک داشته است. به گونه ای که کاهش فرسایش خاک در دامنه های دارای پوشش و فاقد پوشش منطقه قرق به ترتیب ۴۳۳.۶ و ۳۵۶.۵ درصد کم تر از منطقه تحت چرای دام ها بود. درصورت رفع موانع اجتماعی، اجرای قرق موقت و کنترل چرای دام اثر معنا داری بر حفظ خاک به عنوان بستر تولید دارد.

اقدام مدیریتی, پایگاه تحقیقات حفاظت خاک سنگانه, طول کرت, مراتع خشک